Tjeenk Willink heeft een schat aan ervaring, maar is alles hetzelfde?

In 1972 waren er ook meer partijen die precies wisten met wie ze niet wilden regeren dan partijen die wel op zoek waren naar samenwerking. De formatie vestigde wat duur betreft een record. Na 151 dagen kwam het eerste (het tweede kwam er nooit, zoals we nu weten) kabinet-Den Uyl tot stand. 151 dagen. We hebben dus nog wel even.

Of het nu een rol speelde in de overwegingen van Schippers hem aan te bevelen als haar opvolger als informateur of niet, feit is dat Herman Tjeenk Willink destijds namens informateur Jaap Burger de onderhandelingen notuleerde.

Tjeenk Willink was raadsadviseur op het ministerie van algemene zaken en adjunct-secretaris van de ministerraad en werd voor de formatie 'uitgeleend'. Als Schippers gelijk heeft en de huidige politieke situatie dus overeenkomsten vertoont met die in 1972, dan heeft ze de man uitgekozen met een uitgebreide kennis van hoe met die situatie om te gaan.

Tekst loopt door onder afbeelding.

Uniek

Het was een in de Nederlandse geschiedenis unieke formatie. Met een wat persoonlijkheid betreft unieke informateur. Vanuit die wetenschap mogen ook van Tjeenk Willink onverwachte acties en verrassende stappen verwacht worden. In een formatie waarbij, zoals hij bij het begin van zijn werkzaamheden ook aanstipte, partijen vooral bang zijn de eerste stap te zetten en meer formeren met het oog op eventuele schade bij volgende verkiezingen, worden dergelijke onconventionele stappen ook verwacht.

In 1972 kwam er pas een doorbraak in de impasse toen Jaap Burger, een voormalig fractievoorzitter van de PvdA onder de kabinetten-Drees, individuele leden van de ARP en, later, van de KVP zover kreeg de bereidheid uit te spreken in een kabinet met socialisten samen te werken. Burger brak in bij de christen-democraten, zoals zijn manoeuvre is gaan heten.

De antirevolutionairen Jaap Boersma (later minister van sociale zaken) en Gaius de Gaay Fortman (minister van binnenlandse zaken) zegden toe zonder toestemming van fractievoorzitter Willem Aantjes of de langs de zijlijn steeds meer gefrustreerd geraakte demissionair premier, ARP-voorman Barend Biesheuvel.

Lossere band

Uiteindelijk konden KVP en, in mindere mate, de ARP niet anders dan beloven het nieuwe kabinet zakelijk te zullen beoordelen. Er zaten immers, toen ook katholieken als Dries van Agt en Ruud Lubbers bereidheid toonden minister te worden, bevriende politici in het kabinet.

KVP-fractievoorzitter Frans Andriessen kreeg slechts voor elkaar dat de twee christen-democratische partijen (de CHU deed helemaal niet mee) een wat lossere band met het kabinet hadden. Het kabinet-Den Uyl werd een extraparlementair kabinet.

Mocht Tjeenk Willink tot de conclusie komen dat hij het voorbeeld van Burger alleen maar kan volgen, dan zou hij eens kunnen polsen of Femke Halsema en/of Paul Rosenmöller tot een derde kabinet-Rutte zouden willen toetreden. Het zou wellicht het verzet van Jesse Klaver tegen een coalitie met VVD, CDA en D66 kunnen breken. Het is niet meer dan een speculatie.

Er zijn echter vele opties waarop Tjeenk Willink uit eigen ervaring zou kunnen terugvallen. Zo wist hij ook in 2010 volkomen vastgelopen gesprekken over de vorming van Paars-plus (de paarse partijen plus GroenLinks) weer vlot te trekken.

Na hem gingen de VVD'er Uri Rosenthal en de PvdA'er Jacques Wallage aan de slag. Dat dat kabinet er niet kwam en uiteindelijk gekozen moest worden voor een gedoogconstructie tussen VVD en CDA aan de ene en de PVV aan de andere kant, hoeft de informateur niet te ontmoedigen. Niet alles gaat altijd hetzelfde.

Lees ook: Kunnen we wel zonder de koning?