Tijd voor scheiding van kerk en staat, ook in Engeland

Feitelijk nam de paus het destijds voor Catharina - of voor de heilig beschouwde huwelijksband - op: hij weigerde de toestemming voor een scheiding. Door zichzelf aan het hoofd van de van Rome afgesplitste kerk in Engeland te plaatsen kon Hendrik VIII met Anna Boleyn trouwen. Zij zou hem trouwens ook geen zoon 'geven'; wel een dochter, de latere koningin Elisabeth I.

Vorige week besloot de generale synode van de Anglicaanse kerk dat vrouwen voortaan tot bisschop kunnen worden benoemd. Een laat goedmakertje richting vrouwen? Een dergelijk argument viel niet te beluisteren. Het zou ook te pijnlijk hebben geraakt aan de ontstaansgrond van de Anglicaanse kerk.

Staatskerk
Op papier is de helft van de Engelse bevolking in religieus opzicht Anglicaan. In werkelijkheid bezoekt volgens opgave van de kerk zelf niet meer dan 5% van de Engelsen een Anglicaanse dienst met enige regelmaat, dat wil zeggen minstens een keer per maand. De toelating van vrouwen tot het bisschopsambt zou dus als een maatschappelijk randverschijnsel zijn te kwalificeren, ware het niet dat de (Anglicaanse) Church of England nog altijd een staatskerk is. Dát is het meest prangende probleem rond de Anglicaanse kerk in Engeland.

Toch is hierover amper debat. Zelfs de liberalen, die op het Europese continent meestal streden voor de scheiding van kerk en staat, hebben het er in Groot-Brittannië toen zij in de negentiende eeuw de 'natuurlijke' meerderheidspartij vormden wat dit betreft bij laten zitten. Zij verwezenlijkten wel 'disestablishment' in Ierland (toen nog Brits) en Wales maar durfden of wilden het beginsel van scheiding van kerk en staat nooit op Engeland toe te passen. De Tories lieten dit als vanouds pro-Anglicaanse partij uit overtuiging achterwege, en Labour-leiders hebben er hun vingers ook nooit aan willen branden.

Zodoende treedt de koning(in) nog altijd op als het hoofd van de Anglicaanse kerk. Hij of zij hoeft opmerkelijk genoeg niet per se lid van deze kerk te zijn, maar zou de troonopvolger zich tot het katholicisme aangetrokken voelen dan zal zijn of haar kroning niet door kunnen gaan. Tot op de dag van vandaag bemoeit de politiek zich bovendien met benoemingen van nieuwe Anglicaanse bisschoppen. Vermoedelijk heeft Tony Blair om die reden zijn formele bekering tot het katholicisme tot na zijn premierschap uitgesteld. Het zou immers vreemd zijn geweest en te veel commotie hebben gegeven indien een (expliciet) gelovig katholiek de beslissingen over de belangrijkste ambtsdragers in de Anglicaanse kerk had genomen.

Kerk met politieke macht
Ernstiger nog dan de voortgaande inmenging van de politiek in de aangelegenheden van de Anglicaanse kerk, is de voorkeursbehandeling die deze kerk van de staat krijgt. Anglicaanse bisschoppen mogen nog altijd 26 zetels in het Britse Hogerhuis bezetten, dat is bijna 4% van alle 'Lords'. Zij kunnen louter op grond van hun kerkelijk ambt beslissingen nemen over de miljoenen Britten met een ander geloof of zonder geloofsovertuiging. Geen andere Britse kerk krijgt zo'n directe toegang tot de macht.

Ieder mag voor zich uitmaken of het openen van het Anglicaanse bisschopsambt voor vrouwen verheugend nieuws is, maar uiteindelijk gaat deze zaak alleen de Anglicaanse kerk zelf aan. Daarentegen betekent de verstrengeling van (Anglicaanse) kerk en de Britse staat voor menig inwoner van het land een benauwenis. De Anglicaanse kerk zou eindelijk eens op eigen benen moeten staan. Anderzijds zou de politiek zo snel mogelijk behoren te worden gevrijwaard van inmenging door geestelijken. Dat zou de situatie rond de Anglicaanse kerk pas echt bij de tijd brengen.

Patrick van Schie is historicus en directeur van de TeldersStichting, de liberale denktank van Nederland. Hij schrijft deze column op persoonlijke titel.

undefined