Thom Hoffman

1.Gij zult geen andere goden voor mijn aangezicht hebben.

,,De intolerantie van onze tijd lijkt haast op deze regels terug te voeren: geen andere goden. Christenen en islamieten verdragen elkaars godsdienst niet. Het is zoals het onlangs in het VPRO-programma 'De Nieuwe Wereld' werd verwoord: Jihad versus McWorld. We gaan elkaar nog op dezelfde manier te lijf als tijdens de kruistochten. Duizenden jaren geschiedenis en we hebben geen enkele vooruitgang geboekt. Ik heb een aantal jaren geleden, toen ik ging fotograferen in Tibet, heel uitgebreid met de Dalai Lama gesproken. Om een of andere reden heeft dat bezoek mij veel hoon opgeleverd. Er werden cabaretliedjes geschreven waarin werd opgeroepen mijn brilletje kapot te trappen. Dat schijnt komisch te zijn. Maar goed, die Dalai Lama heeft hele goede gedachten over het werkelijke doel van godsdiensten; hij zegt dat ze er in de eerste plaats zijn om hun aanhangers instrumenten aan te reiken waarmee geluk en harmonie kunnen worden gerealiseerd. Nou, geluk en harmonie realiseer je niet door kloven aan te brengen. Hij vindt dat mensen die de boodschap verder brengen -imams, pastors, dominees- zich te weinig verdiepen in andere godsdiensten, te weinig op zoek gaan naar verbanden. De oerverhalen zijn vaak hetzelfde, zelfs de figuren komen overeen. Hoe is het mogelijk dat de mens juist van de godsdienst een argument maakt om ruzie met elkaar te zoeken? Ik ben geen aanhanger van de Dalai Lama -ik ben een nuchtere, ik zou haast zeggen: journalistieke Nederlander- maar ik geloof wel dat de morele handvaten die de Dalai Lama aanreikt ons in deze chaotische, vijandige wereld goed van pas kunnen komen."

2. Gij zult u geen gesneden beeld maken noch enige gestalte van wat boven in de hemel, noch van wat beneden op de aarde, noch van wat in de wateren onder de aarde is

,,Mijn ouders zijn allebei afkomstig uit Brabant. Ze zijn daar al op jonge leeftijd weggegaan om aan die eeuwige kerkgang te kunnen ontsnappen. De schaarse keren dat we naar Brabant terugkeerden, werd er diep gezucht in de auto: moeten we ook weer naar die rotkerk... Zoiets neem je mee, als kind. Ik heb mij nooit zo voor godsdienst geïnteresseerd, tot ik, zo rond mijn 16de, wat meer ging nadenken over het leven. Ik kreeg oog voor de voortbrengsels van de menselijke geest, voor de manier waarop de mysteriën werden verbeeld. Van de Sixtijnse kapel tot kleine boeddhabeeldjes: het zijn allemaal symbolen voor datgene waar wij over nadenken, waar we antwoord op proberen te vinden. Die drift, die kunne, die creativiteit kan mij ontroeren. Alles draait om ontroering. Het is geen religieuze ontroering, het is een esthetische ontroering die ik ook voel als ik de Matthüuspassion hoor. Religie heeft zoveel mooie kunst opgeleverd. Ja, ook minder mooie. Ik herinner me dat ik ooit eens met Gerard Reve door Zuid-Limburg wandelde en hij, ergens in een of andere basiliek verzuchtte: 'Je kunt wel zien dat katholieken overal wereldkampioen in zijn. Ook in wansmaak'."

3.Gij zult de naam van de Here, uw God, niet ijdel gebruiken

,,Als Bush 'In God we trust' zegt en vervolgens Irak binnenvalt, gebruikt hij Gods naam ijdel. Hij doet net alsof ie niet, met een staf van generaals, oliebaronnen en Wolfowitzen, heeft zitten bedenken welke argumenten -vooral economische- hij zou kunnen gebruiken om die inval te rechtvaardigen. 'We gaan het kwaad met wortel en tak uitroeien!' 'We are Gods own country.' Het Amerikaanse volk is, wat dit aangaat, heel dubbel. Hypocriet. Nederlanders zijn kritisch, nuchter; die laten zich niet zo snel ringeloren. Ja, er zijn wel een paar 'kunstenaars' geweest die zich in een advertentie uitspraken vóór de oorlog in Irak, maar die moet je niet serieus nemen. Dat zijn volslagen idioten."

4.Gedenk de sabbatdag, dat gij die heiligt, zes dagen zult gij arbeiden en al uw werk doen; maar de zevende dag is de sabbat van de Here uw God, dan zult gij geen werk doen

,,Voetballen dus. Ik probeer zoveel mogelijk te spelen, met een clubje in het park. Gewoon gezellig, ongecompliceerd. De week zit al zo vol met verantwoordelijkheden, beloftes die je na moet komen -tijdens het voetballen kun je op een legitieme manier agressie uitoefenen en tegelijkertijd plezier hebben met elkaar. Dat is precies wat mannen nodig hebben. Denk ik.

De laatste tijd moet ik wat vaker overslaan omdat ik het zo druk heb, dat ik die rustdag letterlijk wil eerbiedigen. Het lijkt wel alsof ik twee of drie keer zoveel doe als tien jaar geleden. Dat komt door de mobiele telefoon, door het ritme van het leven van tegenwoordig, door het feit dat ik meerdere beroepen zo goed mogelijk probeer uit te oefenen. Het zal ook te maken hebben met de status die ik heb opgebouwd. Ik word voor steeds meer dingen gevraagd. En ik vind alles leuk om te doen. Het gebeurt maar zelden dat ik iets afwijs. Ik ben the hardest working man in showbusiness. Ja, de James Brown van de Lage Landen. Dat kun je ook wel zien hè? Ik heb het nog nooit een dag verzaakt omdat ik te moe zou zijn, maar ik moet je eerlijk zeggen dat ik al zo'n jaar of veertien langs de grens van overspannen scheer. Als ik zoiets voel aankomen, blijkt het meestal bijna vakantie te zijn. Dan slaat de griep ook in alle hevigheid toe en kan ik chagrijnig achter het raam gaan zitten, wetende dat het onderdeel van een systeem is. Tegen de tijd dat ik moet gaan werken, is het wel weer over."

5.Eer uw vader en uw moeder

,,Mijn vader heeft mij de energie, de drive, de ambitie gegeven om zaken mannelijk te lijf te gaan. Aanpakken. Volhouden. Mijn moeder heeft mij de creatieve, zachte, culturele kanten bijgebracht. De boekjes van Reve haalde ik bij haar uit de boekenkast. Mijn ouders zijn in die zin voorbeeldig voor mij geweest. Natuurlijk, er is wel eens onenigheid geweest. Een puber loopt nu eenmaal altijd te zeiken. Slechte schoolresultaten, van huis weglopen, dat soort dingen. Ik had moeite met het Wassenaarse milieu waarin ik opgroeide, maar dat had niets met mijn ouders te maken. Het was de tennisclub, de hockeyclub; een benauwde sfeer die ik mij eigenlijk pas bewust werd toen ik Amsterdam voor de eerste keer zag. Het schijnt mensen te ergeren, maar ik ga toch nog maar een keer iemand citeren. Harry Mulisch zei ooit: 'De belangrijkste reis in mijn leven was die van Haarlem naar Amsterdam.' Ik had hetzelfde gevoel. Van Wassenaar naar Amsterdam is een kippeëindje in kilometers, maar een wereldreis in mentaliteit.

Mijn ouders maakten geen deel uit van die benauwde omgeving. Ze waren veel op reis, trokken hun eigen plan. Mijn vader ging graag naar Azië en mijn moeder was gek op de warme landen in de buurt van de Middellandse zee. Daar zijn ze uiteindelijk ook gaan wonen. Er is meer in dit leven dan het eigen, kleine cirkeltje. Die interesse voor de buitenwereld heb ik van hen meegekregen.

Ja, ze wilden liever dat ik medicijnen ging studeren, maar dat had vooral te maken met een inkomen. Ze zijn van een generatie die de oorlog heeft meegemaakt. Hun grootste zorg is: zal mijn kind overleven? Je hoeft niet rijk te worden, als je maar genoeg te eten hebt, veilig bent. Ik heb, denk ik, een keer iets voor mijn ouders willen bewijzen. Het was 1982. De grote première van 'De Vierde Man'. Met Gerard Reve op het podium van Tuschinsky. Daar stond ik! En ik was pas twee jaar bezig. Mijn ouders in de zaal. Trots. Zij wisten dat het goed zat."

6.Gij zult niet doodslaan

,,Ik heb genoeg van de wereld gezien om te weten dat de omstandigheden waarin ik leef verreweg de beste zijn; ik word niet tot wreedheid gedwongen. In veel landen lijkt geweld nog de enige uitweg. Ik heb onlangs, in opdracht van het Volkenkundig museum, een reis door Peru gemaakt en gezien hoe daar een klein groepje rijke figuren al het geld opstrijkt, hoe arme koffieboertjes verkommeren, hun kinderen ondervoed raken... de enige redding voor zo'n land is een revolutie, zoals Guevarra en Castro hem gevoerd hebben. Kop eraf. Radicaal. Ik zeg niet dat het communisme zaligmakend is, maar ik geloof wel dat het in landen zoals Peru het enige politieke systeem is dat ervoor kan zorgen dat de statische situatie, de politieke stagnatie wordt opgeheven zodat er weer vooruitgang kan worden geboekt. Zoiets gaat gepaard met bloedvergieten. Dat kan niet anders.

Het is natuurlijk niet te vergelijken, maar ik begrijp wel waarom ook in ons land geweld is gebruikt om een bepaalde politieke situatie te veranderen. Fortuyn moest gestopt worden. Zoals alle vormen van extremisme gestopt moeten worden. Maar het rare is: alleen andere extremisten kunnen daar voor zorgen. Fortuyns fanatisme en agressie zijn met fanatisme en agressie beantwoord. Wie extremen opzoekt, kan extremen terug verwachten. Boontje komt om zijn loontje? Nee, dat zeg ik niet. En schrijf dit alsjeblieft zorgvuldig op: het is een zegen dat Fortuyn geen premier geworden is, maar het is beslist geen zegen dat hij is vermoord."

7.Gij zult niet echtbreken

,,Ik heb een goede staat van dienst als het gaat over lange, serieuze verhoudingen. Maar in mijn jonge jaren -zo tussen mijn twintigste en mijn dertigste- ging ik anders met mijn vriendinnen om dan nu. En zij met mij. Zo gaat dat in die tijd. Als je jong bent, schrijft Cees Nooteboom in 'Rituelen', trek je elkaar als handschoenen aan en uit. Naarmate je ouder wordt, ontwikkelt zich een extra bewustzijn, een extra dimensie, een dieper contact. Ik heb per verhouding meer en meer het gevoel gehad dat er een serieuze relatie gaande was. Het is een ander soort genieten, een verantwoordelijkheidsgevoel naar elkaar toe. In zekere zin voed je elkaar op. De relatie als een complementair gegeven in je leven: je zoekt naar iets wat bij jezelf ontbreekt. Je kiest voor een partner van wie je weerwerk hoopt te krijgen -en zij van jou, natuurlijk- zodat je allebei een stapje hoger komt. Ik weet niet of mijn laatste relatie in die zin ook de beste was. Als je het zo zegt, klinkt het net alsof we het over de Olympische Spelen hebben -ik geloof ook niet zo in De Ware. Ik ken weinig mensen bij wie dat wel het geval is. Ik zie vooral mensen die met hangen en wurgen 'vanwege de kinderen' bij elkaar blijven. Ik heb geen kinderen. Ik ben nog altijd blij dat ik zo kien ben geweest geen kinderen te maken op de momenten waarop ik van de duurzaamheid van mijn relaties nog niet zeker was.

Alles onder controle? Nee hoor, helemaal niet. Ik heb ook mijn tegenslagen wel gehad. Niet alles in mijn leven loopt gesmeerd en dat is maar goed ook, anders zou ik de groei niet kunnen meemaken die ik probeer mee te maken. Goede en slechte ervaringen zijn er om creatief mee om te gaan; om er iets van op te steken. Het is een flauwe regel -een paar stomme Amerikaanse woordjes- maar ik geloof er heilig in: every problem is a opportunity."

8.Gij zult niet stelen

,,Stal ik geld van mijn vader om naar de hoeren te kunnen gaan? Wat zeg je nou toch? Dat zal wel weer uit de koker van Theo van Gogh komen. Theo heeft er gedurende een aantal jaren echt alles aan gedaan om mij te besmeuren. Dreigbrieven, laster; je wilt het niet weten. Hij heeft er ooit zijn excuses voor aangeboden, maar dat heeft hem er toch niet van weerhouden om later in allerlei publikaties wéér over mij te beginnen. Vorig jaar heb ik een keer teruggemept, gezegd dat hij zich volkomen belachelijk heeft gemaakt met zijn idiote Fortuyn-verering en zijn optredens in het televisieprogramma van Harry Mens. Misschien is het zo genoeg. Theo en ik waren ooit goede vrienden. Toen ik succes kreeg met 'De Vierde Man', is hij vals gaan doen. Hij kreeg in de gaten dat ik ook een eigen leven had en dat ik niet altijd klaar kon staan om hem te helpen als hij door drank en drugs weer eens in de problemen was gekomen. Hij deugt niet, als vriend. Ook wel een aardige jongen? Hoe kom je daar nou bij? Het is helemaal geen aardige jongen, het is een vals kreng. Laten we er alsjeblieft over ophouden. Nee dus, ik heb mijn vader niet bestolen. Wat moet ik er verder nog over zeggen? Gij zult niet stelen, nee. Het mag niet. Je verwacht van mij toch niet dat ik overal heel diepzinnig op inga?"

9.Gij zult geen valse getuigenissen spreken tegen uw naaste

,,Ik verplaats mij niet in een ander, ik leen een stukje van mezelf uit aan het karakter dat ik speel. Ik ga steeds weer op zoek naar de verbindingen die ik heb met mijn personages. Met een kleine knik in mijn levensloop was ik nu ook misschien aan heroïne verslaafd geweest, of de politiek ingegaan. Dat deel wil ik onderzoeken, isoleren. Alleen op die manier kan mijn spel waarachtig zijn."

10.Gij zult niet begeren uws naasten huis; gij zult niet begeren uws naasten vrouw, noch zijn dienstknecht, noch zijn dienstmaagd, noch zijn rund, noch zijn ezel, noch iets dat van uw naaste is

,,Er is niets mis met ambitie. Zonder ambitie kom je niet aan de drie V's van Simon Vinkenoog toe. Ken je de drie V's? Informatie Verwerven, informatie Verwerken en informatie Verstrekken. Dat is wat we de hele dag door doen. Niks eeuwige roem, het gaat om de inhoud. Mooie dingen maken. En het leuke is: als je iets kan, levert het ene werk je het volgende werk op. Ik ben ooit op een rijdende trein gesprongen; de massa houdt zichzelf nu in beweging. Ik ben niet iemand die met de ellenbogen werkt. Tijdens de presentatie van mijn fotoboek zei Martin Bril dat hij een aantal dingen van mij zo leuk vond: dat ik redelijk serieus ben in wat ik doe -ernst is vrij schaars tegenwoordig en het wordt vaak misverstaan-, dat ik oprecht kan bewonderen en dat ik die bewondering graag uitdraag. Er zijn altijd mensen op die beide gebieden -film en fotografie- geweest van wie ik, passief of actief, heel veel geleerd heb en in wier slipstream ik dingen heb ontwikkeld. Zoiets doe je dus niet met je ellebogen, je vaart als het ware achter anderen aan. Ik ben ook niet jaloers, waarom zou ik? Ik heb twee Gouden Kalveren en Hollywood -dat zal inmiddels wel duidelijk zijn- is voor mij geen dromenland. Ik heb, qua status, mijn horizon wel zo'n beetje bereikt. Kwalitatief wordt het steeds beter. De ambitie is minder, maar het bewustzijn wordt breder waardoor ik meer opensta voor waar het werkelijk om gaat. Het is een genot om vandaag iets beter te kunnen dan gisteren. Als Magere Hein mij nu zou komen halen, zou ik niet ontevreden zijn. Ik heb het goed gedaan. Ik heb er plezier in. Ik probeer te vormen -in die zin ben ik een echte Vara-jongen. Het is een beetje een afgelikte boterham, maar toch: we zijn op aarde om ons te ontwikkelen, om met elkaar voor een betere wereld te zorgen, om een stap voorwaarts te gaan in de beschaving. Of dat lukt? Eh... nee, niet echt. Als je vijf minuten naar het journaal hebt gekeken weet je dat er niet veel schot in zit. Maar je moet het proberen. Als je het niet probeert, ben je een zakkenwasser, eerste klas. En op kleine schaal lukt het natuurlijk wel. Het is millimeterwerk, maar je moet doorgaan. Dat is alles."