Teun van de Keuken: 'Een opvoeding kan nooit echt slagen'

Nee, een afrekenroman is 'Goed volk' niet. Daarvoor heeft televisiemaker Teun van de Keuken te veel nuttige bagage meegekregen van zijn ouders, de cineast en fotograaf Johan van der Keuken - met een 'r', ja (zie kader) - en geluidsvrouw Noshka van der Lely. Toch maakte de allesoverheersende linkse opvattingen van vooral zijn vader - en in mindere mate van zijn moeder - het er voor de jonge Teun niet makkelijker op. Even onbezorgd naar een voetbalwedstrijd kijken was er niet bij. Een bioscoopje pakken voor een lekkere commerciële film?

Liever niet. Veel te plat. En geen 'hogere' kunst bovendien. In zijn deels autobiografische romandebuut beschrijft Van de Keuken hoe hij zich door die jonge jaren heensloeg: 'Mijn ouders zaten in hun macrobiotische periode. En wij dus ook.'

Noemt u nog eens een voorbeeld waaraan u als kind merkte dat u werd opgevoed door hele 'verantwoorde' ouders?

"In het boek staat een scène over een oom die er nogal rechtse ideeën op nahield. Nou, dat kon natuurlijk niet. Dan zei mijn vader: 'Die komt er niet meer in'. En ik herinner mij bijvoorbeeld nog dat mijn vader vaak sprak van 'verstand van kunst'. Want alleen 'echte kunst' telde."

Was u zich als kind bewust van het doorgeschoten idealisme van uw vader?

"Ik vond het toen niet doorgeschoten. Ik wist niet beter of het hoorde zo. Al merkte ik wel dat het bij andere mensen thuis anders was.Toen de film 'Grease' ontzettend populair was, wilde ik die dolgraag zien. Dat mocht dan nog net, maar niet zonder dat mijn vader zei: 'Dat is toch geen cinema'.

Maar als je negen jaar bent, ga je je ook niet afzetten tegen je ouders. Of het ook werkelijk allemaal zo gegaan is, weet ik trouwens niet zeker. Ik beschrijf in dit boek een terugblik. De herinneringen van een kind van een jaar of negen gezien door de ogen van iemand van in de veertig. De roman is gedeeltelijk autobiografisch; een kinderlijke beleving zoals ik mij die herinner."

Wanneer was u in staat om met een zekere afstandelijkheid naar het gezin Van der Keuken te kijken?

"Het is een inzicht dat niet zozeer een kwestie van psychologische rijpheid is geweest. Het was meer een soort literaire aha-erlebnis en de drang om te schrijven."

Hoe ging dat schrijven u af?

"Ik vond het moeilijk. Doordat ik met mijn columns al tien jaar op de korte baan schrijf, had ik de neiging ook dit verhaal in korte passages te beschrijven. Dat werkte niet, ik moest wel even anders leren denken. Maar de literatuur was voor mij wel altijd al de hoogste kunstvorm. Hermans was een grote held van mij en toen ik 'Eus' had gelezen van Özcan Akyol, en de boeken van Knausgård, was ik wel extra gemotiveerd om deze roman te schrijven, juist in deze vorm. Er mocht geen enkele filter zitten tussen mij en wat ik wilde vertellen."

Heeft u een verklaring voor de neiging van veel mensen, zoals uw ouders, om voor 'goed volk' door te willen gaan?

"Het zou raar zijn om nu te zeggen: er is iets mis mee om goed te zijn. Maar wat mij opvalt is dat deze manier van zich aan de ander voordoen, zich afspeelt binnen de eigen, kleine kring. Waarin mensen trouwens vaak helemaal niet zo goed voor elkaar zijn. Je ziet het in de politiek ook: wel de wereld willen verbeteren, maar in de eigen omgeving met elkaar overhoop liggen, onderling heerst dan ineens veel minder compassie."

Vooral uw vader was erg fanatiek in het uitdragen van zijn wereldbeeld. Was hij consequent?

"Niet met alles. Er werd bijvoorbeeld in zijn kringen veel gezegd over feminisme, maar daar kwam in de praktijk weinig van terecht. Toch was hij in het algemeen wel vasthoudend in zijn leer. Ik heb ook wel e-mails gekregen van mensen die zich in de situatie bij ons thuis herkenden, vaak mensen uit een gereformeerd milieu.

"Wat dat betreft zijn er wel raakvlakken met het protestantisme. Die hebben dat ook, dat van 'Zomaar vermaak, dat doe je niet'. Laten we zeggen dat er bij ons thuis sprake was van seculier calvinisme. Wat ik wel een interessante tegenstelling vind aan die algemene herkenning: hoe persoonlijker je schrijft, hoe meer mensen het lijken te herkennen."

U heeft twee dochters. Hoe doet u dat met opvoeden?

"Ik probeer...ik ga ervan uit dat een opvoeding nooit echt kan slagen. Dat er een kans is dat een van mijn dochters straks óók een boek schrijft over mij en wat ik allemaal heb fout gedaan. Maar het komt er op neer dat ik alle opties wil aanbieden. Mijn dochter van tien mag zowel naar Midas Dekkers kijken als naar Nickelodeon."

In hoeverre heeft uw opvoeding nu nog invloed op uw manier van denken? Ik bedoel: Heeft u geen aversie gekregen tegen alles wat links en correct is?

"Nou, aversie is een zwaar woord. Ik probeer wel minder oordelend te zijn. Niet alleen het 'hogere' goed te vinden. Ik kijk ook naar programma's als 'Ik vertrek', bijvoorbeeld. En ik heb door mijn jeugd een soort antenne ontwikkeld, waardoor ik feilloos aanvoel wanneer een boek of film door de elite 'goed' wordt gevonden.

En er zit ook in mij nog wel een soort idealistische erfenis. Als ik naar een film als 'Naked Gun' ga kijken op televisie, dan moet ik dat wel eerst naar mezelf verantwoorden. Je komt er ook niet helemaal van los. Maar voordat we een negatief beeld schetsen: het heeft me ook veel gebracht. Verbanden kunnen leggen, kennis die ik heb meegekregen, kritisch leren kijken. Als ik iets maak voor de televisie, dan wil ik iets relativerends aanbieden.

"Zo van: uiteindelijk modderen we allemaal maar wat aan. Maar wat ik zeker heb meegekregen - en waar ik ook in geloof - dat is dat je de macht hebt aan de ene kant, en de mensen die daar speelbal van zijn aan de andere kant. En dan heb ik nog steeds de intuïtie om aan de kant te gaan staan van de kwetsbaren."

Goed volk. Teun van de Keuken. Uitgeverij Prometheus, Amsterdam. 190 bladzijden.