Superrijke bestaat 10.000 jaar
Superrijken zijn er niet altijd geweest. Verschil tussen rijk en arm ontstond pas zo'n 10.000 jaar geleden. Gaandeweg ontwikkelde de bovenlaag zich tot de beruchte 'top 1 procent': de club van superrijken, momenteel volop in de belangstelling dankzij het veelbesproken meesterwerk 'Capital in the Twenty-First Century' van de Franse econoom Thomas Piketty.
Wetenschapsblad Science geeft met een archeologische zoektocht naar de wortels van inkomensongelijkheid een heel eigen draai aan Piketty's triomftocht. Voorheen was de gedachte dat jager-verzamelaars hun voedsel, wapens en andere bezittingen eendrachtig deelden. Het ontstaan van elites hing samen met de opkomst van landbouw en daarmee grondbezit. Maar dat ligt toch complexer.
Dat valt bijvoorbeeld af te leiden uit sporen die de Natufiërs achterlieten in het huidige Israël, Libanon en Syrië. Amerikaanse archeologen vonden daar, zoals verwacht, duidelijke aanwijzingen van ongelijkheid die dateren van 10.500 tot 8200 jaar geleden. De Natufiërs begonnen in die periode met landbouw.
Schelpen
Het verrassende was dat zulke bewijzen van inkomensongelijkheid ook al opdoemen tussen 14.500 en 12.800 jaar geleden, toen de Natufiërs nog jager-verzamelaars waren. Zo waren skeletten van de rijken versierd met kostbare Dentalium-schelpen die van 400 kilometer verderop werden gehaald. Bovendien bouwden de Natufiërs huizen van verschillende afmetingen, wat ook duidt op verschillen tussen arm en rijk.
Het pad naar inkomensongelijkheid bij de Natufiërs begon, suggereren de archeologen, doordat sommigen begonnen voedsel op te slaan, zoals wilde granen en pistachenoten die ze hadden verzameld. Door die voorraad op strategische wijze uit te delen, konden ze zich een dominante positie verwerven.
Een soortgelijk verhaal vertellen archeologische vondsten in de Canadese provincie Brits-Columbia, in een dorp waar tussen 2500 en 1100 jaar geleden jager-verzamelaars woonden. Sommige mensen bouwden daar visplatforms op de rotsen aan de oever van de Fraser-rivier. Daardoor konden ze vissen in het diepste water, met daarin de grootste zalmen. Nederiger dorpsgenoten moesten zich behelpen met een plaatsje aan de oever. Driekwart van de visbotjes in de grote huizen kwam van vier tot vijf jaar oude zalmen. In de kleinste huizen waren alle botjes afkomstig van twee tot drie jaar oude zalmen uit ondiep water.
Overvloed
Ongelijkheid begon hier in Keatley Creek, concluderen de wetenschappers, doordat 2500 jaar geleden een paar ambitieuze, agressieve mensen het bezit van de beste visrotsen claimden. Daarbij werd hen niets in de weg gelegd omdat er toch voor iedereen genoeg te eten was. Overvloed dus, als verklaring voor het ontstaan van verschillen in inkomen en vermogen.
Of was het juist schaarste? Dat vermoeden archeologen die elders in Brits-Columbiaanse bodem hebben gespit. De eerste elite ontstond, is hun theorie, pas toen het ongeveer 1200 jaar geleden wat minder ging met de vangst van zalm. Sommige families reageerden daarop door jacht- en visgebieden af te sluiten voor anderen. Ze wisten daarbij werkvolk aan zich te binden met feestmaaltijden, om hun voorsprong op hun buren verder te vergroten.
Elders in de wereld was toen allang een gapende kloof ontstaan tussen arm en rijk. In het Romeinse Rijk streek 200 jaar na Christus 1,5 procent van de huishoudens 20 procent van het inkomen op. De Romeinse politicus Marcus Crassus (115-53 voor Christus) had omgerekend naar hedendaagse maatstaven een inkomen van één miljard dollar per jaar. Daarmee was hij misschien nog niet de Bill Gates van zijn tijd, maar hij was een eind op weg.
