Succes 'banenmakers' zeer onzeker

Politica Mirjam Sterk is boegbeeld van de strijd tegen jeugdwerkloosheid, politicus Paul de Krom van het Techniekpact en topbestuurder Marjan Oudeman van de banenplannen. Voor iedere ambassadeur die het kabinet benoemt, trekt het de portemonnee. Nadere bestudering van de miljoenen die in de projecten zitten, leert dat ze uit dezelfde ruif komen. Zo is de 600 miljoen voor het Actieteam Crisisbestrijding niet alleen bedoeld voor de banenplannen. Ook de uitvoering van het Techniekpact en 10.094 leerbanen voor jongeren worden ervan betaald. In 2014 en 2015 is er ieder jaar 300 miljoen beschikbaar. Niet iedere ambassadeur heeft een eigen budget.

Met ongeveer 700.000 werklozen is het niet vreemd dat het kabinet de werkloosheid daadkrachtig wil bestrijden. De vraag is wat de ambassadeurs daar precies aan bijdragen. Ze hebben geen concrete taak: verder dan 'aanjagen en begeleiden' reikt hun opdracht niet en ze dragen geen verantwoordelijkheid.

Vacuüm
Het ministerie van sociale zaken is verantwoordelijk voor arbeidsmarktbeleid, maar draagt ondertussen allerhande taken over aan gemeenten en zogenoemde arbeidsmarktregio's waarvan er 35 worden opgetuigd. Tot die er zijn, zit Nederland in een bestuurlijke overgangsperiode, een soort vacuüm. Het kabinet wil krachtige signalen afgeven, maar succes boeken kan alleen in de regio's.

In havenregio Rijnmond moeten werkgevers en werknemers elkaar vinden om vacatures te creëren en te vervullen, net als in de agrofoodsector in Twente of de techniekbedrijven rondom Eindhoven. Omdat centrale regie ontbreekt, is het moeilijk om op resultaten vooruit te lopen.

Het is daardoor ook ondoenlijk om de groei van de werkgelegenheid te meten. Dus is het risicovol voor ambassadeurs om zich te verbinden aan harde aantallen. Onlangs kreeg het kabinet nog forse kritiek toen het na het sluiten van het begrotingsakkoord met D66, CU en SGP een banengroei van 50.000 beloofde. Het Centraal Planbureau kon dit aantal niet verklaren. Er zijn geen modellen voor, en de kleinste economische golfbeweging kan al voor verandering zorgen, in positieve of negatieve zin

Geld voor arbeidsmarktbeleid, zoals nu de 600 miljoen voor banen en de 50 miljoen voor specifiek de jeugdwerkloosheid, kan nooit helemaal verantwoord worden. Wanneer was het goed besteed? Bij hoeveel extra banen? Draagt het echt bij aan een daling van de werkloosheid? Er is nooit één onderzoek geweest dat dat kon aantonen.

Actieteam Crisisbestrijding
Wie: Marjan Oudeman
Budget: 300 miljoen in 2014 en 300 miljoen in 2015
Doel: 'Aanjagen en begeleiden van banenplannen in sectoren' zonder concrete doelen
Slagingskans: ongewis, vanwege invloed economische ontwikkeling en decentrale verantwoordelijkheden

Mislukte werkgelegenheidsplannen zijn er genoeg: Melkertbanen leidden nauwelijks tot echt werk. Het banenplan van minister Den Uyl in 1982 leverde zo weinig banen op, dat zijn collega bij financiën weigerde het nog te financieren. Waarom zou het met Asschers sectorplannen anders gaan?

Bijvoorbeeld omdat vakbonden en werkgevers de helft van de kosten dragen voor scholing, stages, werkervaringsplaatsen, en banen voor arbeidsgehandicapten. Zij stellen de plannen op, niet het ministerie van sociale zaken.

Maar om nu te zeggen dat het vechten is om die subsidie... Er zijn slechts drie plannen klaar. Volgens sociale zaken willen nog 76 sectoren een plan indienen, maar zijn die nog niet zover.

Er is al 80 miljoen toegezegd voor een plan voor de logistiek en voor de bouwsector. Zo is er al een flinke hap uit het jaarlijkse budget, nog vóór 2014. De commissie van Marjan Oudeman, die de uitwerking van de banenplannen moet 'begeleiden en aanjagen', krijgt 10 miljoen. Is er genoeg over voor de 76 andere belangstellenden? Volgens FNV-bestuurder Jacqie van Stigt wel. Binnenkort komt de sector die zij onder haar hoede heeft, de grootmetaal, ook met een banenplan. Oudeman is niet verantwoordelijk voor toekenning van het geld (dat doet het ministerie) of het succes van het banenplan. Of het in de bouw lukt om 6400 werknemers te begeleiden van werk naar werk, zoals in het sectorplan is afgesproken, is aan bedrijven, bonden en gemeenten. Haar Actieteam kan een mislukking niet worden aangewreven.

Actieteam Jeugdwerkloosheid
Wie: Mirjam Sterk
Budget: 50 miljoen euro en 30 miljoen uit Europees Sociaal Fonds tot 2015
Doel: geen concrete doelstelling over extra banen
Slagingskans: moeilijk te evalueren wegens onduidelijke doelen en verantwoordelijkheden

'Een hardloopster die meters kan maken', zo omschreef minister Asscher voormalig Tweede Kamerlid Mirjam Sterk, nu ambassadeur jeugdwerkloosheid. Zij moet tot 2015 banen regelen voor de 148.000 werkloze jongeren in Nederland.

Dit najaar toerde Sterk zes weken door Nederland met uitzendbureau Randstad om 10.000 jongeren aan werk te helpen. Dat doel werd, met 8281 banen, niet gehaald. Bovendien: Randstad plaatst iedere maand jonge werkzoekenden, wat voegde Sterk toe? Randstad noch het actieteam gaven hier duidelijke cijfers over.

Banen crëeren in crisistijd is moeilijk, weet Sterk. Het gaat haar met name om het koppelen van vraag en aanbod.

Van Sterks 80 miljoen euro gaat 25 miljoen naar om- en bijscholing van mbo-studenten. De rest is voor 'goede plannen' ter bestrijding van jeugdwerkloosheid van gemeenten, werkgevers of vakbonden. Zoals de onlangs op een 'jeugdtop' gepresenteerde 10.094 leerbanen voor mbo'ers. Premier Rutte en de ministers Asscher en Bussemaker kwamen opdraven om het succes te presenteren. Sterk moet nakoming van de afpraak 'aanjagen', maar het is aan werkgevers om te zorgen dat de leerbanen er echt komen.

Als ambassadeur jeugdwerkloosheid kan Sterk altijd naar De Krom van het Techniekpact of Oudeman van het Actieteam Crisisbestrijding wijzen. Die dragen net zoveel - of net zo weinig - verantwoordelijkheid voor de aanpak van jeugdwerkloosheid. Aanspreekbaar op mislukking of succes zijn ze geen van allen.

Techniekpact 2020
Wie: Paul de Krom is 'aanjager' van het dit voorjaar gesloten pact; eind 2013 stopt hij alweer
Budget: geen eigen budget
Doel: 'het beter laten aansluiten van onderwijs op bedrijfsleven'; geen doelstelling aantal extra banen
Slagingskans: weinig zicht op, wegens lange termijn en decentrale verantwoordelijkheden

Bodemonderzoeker Fugro en botenbouwer IHC Merwede kunnen het niet vinden: technisch personeel. Veel technische bedrijven lopen lang niet slecht, maar is er in Nederland een tekort aan vakmensen. Tot 2020 zijn er ieder jaar 30.000 technici nodig om alleen al gepensioneerden te vervangen, zo meldt het Techniekpact 2020. Door werknemers op mbo-, hbo- en universitair niveau, en zij-instromers zoveel mogelijk toe te leiden naar technische beroepen kan dit tekort enigszins worden ingelopen. Binnen vijf regio's maken werkgevers, werknemers en onderwijsinstellingen hier afspraken over. Volgens Beatrice Boots van Jongeren en Technologie Netwerk Nederland kiezen op universiteiten al veel meer studenten een technische richting. "Op de vmbo's en mbo's is nog veel werk te verzetten. Te weinig leerlingen kiezen daar voor techniek, met name omdat technisch onderwijs op de basisschool lang veronachtzaamd is."

Paul de Krom gaat die klus niet klaren. Hij trekt eind dit jaar zijn handen van het pact af. Resultaten zijn er dan nog niet; de eerste evaluatie wordt in het voorjaar verwacht. Harde noten zullen daarin niet worden gekraakt, want de doelstelling van het pact is weinig concreet. "We kijken bijvoorbeeld of de digitale portal klaar is die vraag en aanbod van werk koppelt", vertelt Boots. "Hoeveel werknemers er nodig zijn, hangt van zoveel factoren af: digitalisering, efficiënter werken. Je kunt geen betrouwbare inschatting maken. Het heeft dus geen zin om op centraal niveau een doel te stellen voor het aantal banen we willen creëeren.