Streng, strenger, en dan nog het Australische asielbeleid

Je hebt streng. En dan heb je het Australische asielbeleid. Al jaren is het als vluchteling bijna onmogelijk om het land binnen te komen, maar sinds de rechtse premier Tony Abbott in 2013 aan de macht kwam heeft het woord restrictief nieuwe dimensies gekregen. Ook nu kritiek aanzwelt, gaan Abbott en de zijnen onverstoorbaar door met hun beleid. Want het doet waarvoor het bedoeld is.

Abbott won de verkiezingen met de leuze 'geen boten meer', en de belofte dat geen bootvluchteling nog het Australische vasteland zou bereiken. Dat sloeg aan bij een bevolking die het aantal bootjes dat de kusten van Australië probeerde te bereiken de jaren ervoor flink zag toenemen. Voortaan, zo beloofde Abbott, zouden schepen die op koers lagen om de Australische territoriale wateren te bereiken, onderschept worden en zo nodig teruggesleept of teruggestuurd naar het land van herkomst - meestal Indonesië. De Australische regering schafte zelfs speciale reddingsboten aan voor vluchtelingen die niet meer op hun eigen gammele vluchtbootje terug konden keren.

Het beleid van Abbott bleek een succes - in ieder geval gemeten naar de afname van het aantal bootvluchtelingen. Vanaf begin 2014 kwam er zes maanden lang geen vluchtelingenschip aan in Australië.

Hoeveel boten er in die tijd onderschept en teruggestuurd werden is onduidelijk, omdat de Australische overheid haar door militairen geleide 'Operatie Soevereine Grenzen' met een mist van geheimzinnigheid omgeeft. Wel kwam aan het licht dat de Australiërs er geen moeite mee hebben om vluchtelingen bijvoorbeeld terug te sturen naar Sri Lanka, met zijn bedenkelijke mensenrechtensituatie. "Ik zeg niet dat het een perfect land is, maar dat is Australië ook niet", zei Abbott daarover.

Maand op zee
Een paar dagen nadat de premier trots had gemeld dat 'de nul' was gehandhaafd in de eerste helft van 2014, kreeg hij een tegenslag te verwerken. Een schip dat begin juni was vertrokken uit het zuiden van India, bleek eind juni onderschept in de buurt van Christmas Island, Australisch territorium in de Indische Oceaan. Die vluchtelingen, zo werd duidelijk, raakten de Australiërs niet zomaar weer kwijt.

Het duurde een maand (zie kader), voordat de 157 mensen die aan boord waren - meest Tamils uit Sri Lanka - uiteindelijk naar Australië werden overgebracht en vervolgens naar Nauru, een van de twee eilandenrijkjes in de Stille Oceaan waar de Australische overheid bootvluchtelingen naartoe stuurt om hun asielprocedure te doorlopen - opgesloten in detentiecentra.

Hugh de Kretser, directeur van het Australische Human Rights Law Centre en lid van het juridische team dat geacht werd de 157 vluchtelingen bij te staan (maar daartoe nauwelijks de gelegenheid kreeg), weet niet waarom de vluchtelingen eerst een maand op zee werden vastgehouden, maar een vermoeden heeft hij wel: "Er was de regering heel wat aan gelegen om dat record van nul boten vast te houden."

Dat gebeurde over de ruggen van de 157 vluchtelingen, onder wie tientallen kinderen, vindt De Kretser. "Die mensen moesten een maand op zee doorbrengen om andere vluchtelingen af te schrikken. De boot werd in de buurt van Christmas Island aangetroffen - de autoriteiten hadden de vluchtelingen daar aan land, en vervolgens meteen naar Nauru kunnen brengen."

Dat had als afschrikking al voldaan, meent De Kretser. "De VN hebben de omstandigheden in de detentiekampen in Nauru (voor families, red.) en Manus Island (in Papoea-Nieuw-Guinea waar alleenstaande mannen worden opgevangen, red.) al eens 'onveilig', 'onmenselijk' en 'in strijd met het internationaal recht' genoemd. Afgelopen februari (2014, red.) is er op Manus nog een vluchteling gedood door een bewaker."

Ook van binnenuit neemt de kritiek op het Australische asielbeleid - en dan vooral de uitbestede opvang op straatarme eilandjes - toe. Bij een hoorzitting van de Australische Commissie voor Mensenrechten deed arts Peter Young vorige zomer een boekje open over de deplorabele psychische gezondheid van de vluchtelingen in de detentiecentra. Young, die tot voor kort verantwoordelijk was voor de geestelijke gezondheidszorg in de detentiekampen en dus weet waar hij het over heeft, maakte gehakt van het Australische beleid dat hij 'inherent giftig' noemde. In een later interview vergeleek hij de procedures waaraan de vluchtelingen worden onderworpen met marteling.

Volgens Young probeerde de Australische overheid te verdoezelen hoe slecht vooral vluchtelingenkinderen eraan toe waren. Ook een groep christelijke leiders liet op dat vlak van zich horen. Zij beschuldigden immigratieminister Scott Morrison ervan een beleid te voeren van 'door de staat gesanctioneerd kindermisbruik'. Dat is in Australië, waar de staat in het verleden verantwoordelijk was voor het weghalen van kinderen bij hun Aboriginal-ouders, een zwaar verwijt.

Nauwelijks omstreden
Ondanks dit soort harde kritiek, is het asielbeleid in Australië politiek nauwelijks omstreden. De twee grootste politieke partijen hebben beide bijgedragen aan het strenge beleid, en hoewel er nu een conservatieve regering is, voert de linkse Labor-partij nauwelijks oppositie op het thema. Labor deed dat eerder wel: de partij versoepelde een aantal jaren geleden het asielbeleid toen ze aan de macht kwam, om dat na een spectaculaire toename van het aantal vluchtelingenboten weer schielijk terug te draaien. De partij was vorig jaar zelfs verantwoordelijk voor het invoeren van de regel dat bootvluchtelingen hoe dan ook niet in Australië worden opgevangen, zelfs als ze hun asielprocedure met succes doorlopen.

Labor deed dat vlak voor de verkiezingen, in een ultieme poging om de Australische kiezer voor zich te winnen - want die wil in grote meerderheid een einde aan de vluchtelingenvloot. De Kretser noemt een aantal redenen voor dat verlangen: angst dat asielzoekers banen inpikken, of dat ze de cultuur veranderen. "Er bestaat ook het idee dat bootvluchtelingen op een of andere manier 'voordringen' - dat er een nette rij van vluchtelingen wereldwijd bestaat die eerst aan de beurt zijn."

Humanitair argument
Maar Australiërs zijn ook gevoelig voor het humanitaire argument van de regering voor het strenge beleid. Afgelopen zomer zei minister van immigratie Morrison dat de VN-conventies die over de opvang van vluchtelingen gaan, een instrument zijn geworden in handen van mensensmokkelaars en hun 'dodenreizen' - net als in Europa zijn in het verleden talloze bootvluchtelingen verdronken op hun tocht richting Australië. Premier Abbott zei over organisaties die vluchtelingen bijstaan, zoals die van De Kretser, dat ze 'misschien niet expres, maar dan toch onbewust hulp geven aan mensensmokkelaars'.

De Kretser erkent dat mensensmokkelaars een probleem vormen, en dat de bootreizen van Indonesië op vaak gammele bootjes gevaarlijk zijn. "Maar de politieke reactie zou juist moeten zijn om alternatieve, veiligere methoden te zoeken om vluchtelingen bescherming te bieden. In plaats van degenen die de reis overleven te straffen - zoals met de 157 Tamils gebeurt."

Zelf denkt De Kretser dat Australië wel wat ruimhartiger zou mogen zijn in de opvang van vluchtelingen. "Als je onze inspanningen vergelijkt met wat de Europese Unie doet, of Turkije, Pakistan, Thailand, dan valt het allemaal nogal mee. We stonden een paar jaar geleden wereldwijd zo rond de 47ste plek qua hoeveelheid vluchtelingen die we opvangen. We hebben de ruimte en capaciteit om meer dan dat te doen."

Daar ziet het vooralsnog niet naar uit. Meer druk van buitenaf zou misschien helpen, denkt De Kretser: "Australië is aan het lobbyen om in 2018 lid te worden van de VN-Mensenrechtenraad. Misschien dat de internationale gemeenschap daar eens goed naar kan kijken."

(dit is een licht bewerkte versie van een artikel dat op 12 augustus 2014 in Trouw verscheen)