Steinbeck houdt junk van drugs af
Amerikaanse staten leggen misdadigers een bijzondere straf op: ze moeten, onder begeleiding, goede boeken lezen. Elke week een keer naar de cursus ’Het Veranderen van Levens door Literatuur’, werkt.
Judy Barden Walsh uit de Amerikaanse staat Massachusetts had al een lang strafblad voor drugsbezit en alcoholmisbruik, toen ze weer voor de rechter verscheen. Die veroordeelde haar niet tot een celstraf, maar tot een alternatieve straf: ze moest literatuur lezen, in groepsverband.
Bijna drie maanden lang schoof Walsh eens per week aan bij een leesclub op de campus van de universiteit in het stadje Lowell. Tot de club behoorden een rechter, een reclasseringsambtenaar, een hoogleraar literatuur en een tiental vrouwen dat tot lezen was veroordeeld. De groep besprak in twee uur durende sessies zes boeken. Naam van het programma: ’Het Veranderen van Levens door Literatuur’.
Literatuur lezen is geen straf die je verwacht in Amerika. Dat land legt in vergelijking met Europa snel celstraffen op, die de laatste jaren alleen maar langer worden. Amerika heeft naar verhouding de grootste gevangenisbevolking ter wereld: in 2008 zaten 750 op elke tienduizend Amerikanen vast. Rusland stond op de tweede plaats met 628.
Toch bestaat de alternatieve literatuurstraf al bijna twintig jaar in Amerika en ze floreert. Rechters in acht staten leggen haar op. Niet alleen in het progressieve Massachusetts, ook in het behoudende Kansas. Zelfs in Texas, dat de meeste doodstraffen van heel Amerika oplegt, is een gerechtsdistrict dat de straf toepast.
De reden: het werkt. Judy Barden Walsh beweert dat de literatuur haar zelfinzicht en zelfvertrouwen heeft gegeven. „Tot dat punt in mijn leven nam ik nergens verantwoordelijkheid voor.” De groep motiveerde haar om zich bij te scholen. Zij heeft de daklozenopvang verlaten, waar ze ten tijde van haar veroordeling met haar dochtertje verbleef, en probeert een plek op een verpleegstersopleiding te krijgen.
Volgens een wetenschappelijke studie helpt lezen relatief veel veroordeelden op het goede pad te blijven. Slechts 18,7 procent van de oud-deelnemers kwam volgens de studie na afloop weer in aanraking met Justitie. In een vergelijkbare onderzoeksgroep van ’niet-lezers’ was dat 45 procent.
Volgens de bedenker van ’Het Veranderen van Levens door Literatuur’, Robert Waxler, hoogleraar Engels aan de universiteit in Dartmouth in Massachusetts, helpt het veroordeelden om in romans kennis te maken met gecompliceerde karakters. „Ze zien hoe complex het menselijk leven kan zijn, dat mensen niet of goed of slecht zijn. Deelnemers herkennen zich in karakters en beseffen dat hun worstelingen niet uniek zijn.”
Om aan te sluiten bij de ervaringen van veroordeelden laat Wexler zijn groepen romans als ’Of mice and men’ van John Steinbeck en ’One flew over the cuckoo’s nest’ van Ken Kesey lezen. „Die laten zien hoe individuen opboksen tegen de maatschappij.” Bij mannengroepen zoekt hij altijd een werk waarin mannelijke identiteit een thema is. Vrouwengroepen lezen vaak ’The bluest eye’ van Toni Morrison, over racisme, incest en kindermishandeling.
Ook de besprekingen dragen bij aan het succes, stelt Waxler. „Mensen leren dat iedereen zijn perspectief en mening heeft en hoe je daar respectvol mee omgaat. Het helpt mensen hun eigen stem te vinden.”
Oud-deelnemer Rick Perry vult aan: „Vroeger kon ik niet beoordelen of iemand boos was als die met mij in discussie ging. Ik dacht dan: ’Wordt dit vechten?’ Dankzij de bijeenkomsten kan ik nu accepteren dat iemand zijn stem verheft om zijn mening te uiten.”
Toch, de resultaten van het programma zijn wat gekleurd, geeft Waxler toe. „Dit programma is niet voor iedereen. Nogal wat veroordeelden zijn niet of amper geletterd of ze beheersen het Engels slecht. Dus rechters selecteren mensen.”
„We proberen zo weinig mogelijk eisen te stellen. Deelnemers mogen niet verslaafd zijn of een moord of een zedenmisdrijf gepleegd hebben. En je moet op een basisniveau kunnen lezen, maar je hoeft zeker niet hooggeschoold te zijn. We hebben veel deelnemers met maar enkele jaren middelbare school. De meesten hebben nooit een roman gelezen.”
De 65-jarige Waxler ontkent dat alleen lichtere gevallen worden toegelaten. „Het zijn zware jongens, die soms roofovervallen hebben gepleegd, of in drugs handelden.” In de eerste groep uit 1991 koos de rechter, om zich tegen de kritiek in te dekken, nadrukkelijk voor veelplegers. „De eerste acht deelnemers hadden in totaal 145 veroordelingen op hun naam staan.”
De hoogleraar merkt dat veel deelnemers romans lezen geen gepaste straf vinden. „In elke groep heb je mensen die het allemaal flauwekul vinden. Vaak zie je bij hen de grootste verandering. We benadrukken steeds dat het een privilege is om deel te nemen. Een reclasseringsambtenaar houdt in de gaten of iedereen de boeken leest en goed meedoet. Wie dat niet doet, moet weer voor de rechter verschijnen en belandt alsnog achter de tralies.”
Als voorbeeld van de dramatische veranderingen die hij bij criminelen ziet, verwijst Waxler naar een groep die ’The Old Man and The Sea’ besprak. In die novelle van Ernest Hemingway staat Santiago centraal, een oude visser in Cuba, die elke ochtend blijft uitvaren, hoewel hij niets vangt. „Wij bespraken hoe Santiago volhield, ondanks aanhoudende tegenslagen.”
„De volgende bijeenkomst vertelde een deelnemer, die net afgekickt was, hoe hij eerder die week door zijn oude buurt was gelopen en daar de lokroep hoorde, die hem verleidde weer te gebruiken. Juist toen hij wou bezwijken, hoorde hij de stem van Santiago. Dat gaf de man die dag de kracht om geen drugs te gebruiken. Misschien heeft Santiago het leven van die man gered. Literatuur heeft die kracht.”
