Star Wars: goed en kwaad in de ruimte
De nieuwe Star Wars komt volgende week in de Nederlandse bioscopen. Wat is de aantrekkingskracht van deze films? Schrijver Thomas Heerma van Voss legt uit waarom hij ze steeds weer bekijkt en naar nog meer afleveringen snakt.
In mijn agenda staan bij 16 december al maanden alleen maar hoofdletters. STAR WARS. De nieuwe film, het project waarover ik intussen tientallen podcasts heb beluisterd, waarover ik elk nieuwtje probeer te volgen, hoe klein soms ook. En dat terwijl ik aanvankelijk weerzin voelde tegen de films.
Als mijn vader me op mijn elfde niet min of meer had gedwongen naar de eerste Star Wars-films te kijken, was ik (geboortejaar 1990) er vermoedelijk nooit aan begonnen. Sciencefiction, ruimteschepen, vreemde beesten - het was niets voor mij. Maar mijn vader zag het als onderdeel van mijn opvoeding: originele, spannende actie die noch ingewikkeld noch gewelddadig is. Hij bezwoer me dat ik me niet zou vervelen.
En hij kreeg gelijk. Inmiddels heb ik de films tientallen keren gekeken, met twee jeugdvrienden spreek ik in Star Wars-citaten. Wanneer iemand twijfelt aan een voorstel of plan, zeggen we: "I find your lack of faith disturbing", zoals Darth Vader dat doet zodra hij door een ondergeschikte wordt tegengesproken. En wanneer iemand zegt dat iets waarschijnlijk niet zal lukken, gebruiken we de ferme taal van Han Solo (de onvolprezen Harrison Ford): "Never tell me the odds."
Ontroerend
Natuurlijk spreekt de filmreeks - zes zijn het er tot dusverre, onderverdeeld in twee trilogieën - zo veel mensen aan omdat Star Wars in essentie een ontroerend, behapbaar verhaal vertelt: dat van een gevallen held. En dan zijn er nog al die onvergetelijke scènes: de stervende Darth Vader die zijn masker afdoet om zijn zoon voor één keer in de ogen te kijken, het moment waarop Prinses Leia haar geliefde Han Solo bevrijdt uit een vriescel, de eerste confrontatie tussen Luke Skywalker en Darth Vader, vader en zoon tegenover elkaar.
Maar meer nog dan die overtuigende momenten, bood Star Wars mij vooral een universum waar ik direct voor viel: groots, schijnbaar oneindig, vol onontdekte of onbesproken planeten. Bijna alle actiefilms zijn gesitueerd op of rondom de aarde, wat de herkenbaarheid van sommige plekken of scènes weliswaar goed doet, maar de reikwijdte van het verhaal onherroepelijk beperkt: hoe groots de special effects ook zijn, wanneer ik een stel aliens of superhelden in een bekende omgeving zie vechten weet ik over welke wereld het gaat, hoe groot die is, hoe het gewone leven daar eruitziet. En daar houdt mijn fantasie vanzelf op.
In het universum van Star Wars bestaat de planeet aarde niet, zelfs niet in een bijzin of ver weg zichtbaar op de achtergrond. Alles speelt zich hier af in a galaxy far, far away, zoals het begin van iedere film vermeldt, altijd in een shot van donkere lucht en een grenzeloze hoeveelheid sterren.
Het biedt de makers de ruimte om moeiteloos nieuwe personages te blijven introduceren, nieuwe dialecten, nieuwe vreemde verschijningen, nieuwe planeten, nieuwe geheimen en nieuwe geschiedenissen.
Bij de meeste actiefilms haak ik af zodra er te veel nieuwe karakters of plekken worden geïntroduceerd, ik denk al gauw: ongeloofwaardig, of: uitmelkerij, deze wereld ken ik nu wel. Bij Star Wars betrap ik mezelf ook nu nog steeds op de gedachte: hoe zou de geboorteplaats van premiejager Boba Fett eruitzien? Wat is de precieze afkomst van de slakvormige mafiabaas Jabba the Hutt?
Subcultuur
Zo is het universum almaar verder uitgedijd, en niet alleen in de films. Star Wars is de afgelopen decennia uitgegroeid tot een subcultuur waarin games, boeken, speelgoedfiguren en animatieseries stuk voor stuk een rol spelen. Nee, ze halen lang niet allemaal hetzelfde niveau, maar toch dompel ik me er graag in onder, het voelt alsof ieder spel of achtergrondverhaal een nieuw puzzelstukje aanreikt, net iets nieuws onthult over het sterrenstelsel en alle onderlinge intriges.
Waarbij helpt dat het universum, ondanks de grootte en ondanks alle zijverhalen, een heel overzichtelijke morele structuur heeft. In Star Wars staat goed altijd lijnrecht tegenover kwaad. Luke Skywalker tegenover Darth Vader. Fynn tegenover Kylo Renn. Oftewel: The force tegenover, jawel, the dark side.
Er zijn geen befaamde grijstinten, geen doorwrochte morele dilemma's, geen vertroebelde dubbele agenda's of tegenstrijdige karakterontwikkelingen. Sterker nog, de enige keer dat George Lucas, bedenker van het Star Wars-universum, diepzinnig in probeerde te gaan op de noties goed en kwaad (in 'The revenge of the sith', 2005) leverde dat misschien wel de slechtste dialogen op uit de hele filmreeks. Tijdens een gevecht in een vrij lachwekkend lava-decor.
'Anakin, Chancellor Palpatine is evil! The Sith are evil. The Dark Side of the Force is an evil presence.'
'From my point of view, it is the Jedi who are evil.'
'Well, then you really are lost!'
Nee, Star Wars is er niet voor de uitdiepende karakterstudies, Star Wars geeft ons juist een wereld van leeftijdloze eenvoud. De gierige mensensmokkelaar heet Greedo, de klassieke individualist heet Solo. Star Wars wordt nooit echt verwarrend, zelfs tijdens de donkerste momenten is de toon niet zwaarmoedig of sinister. Bloed krijgen we nooit te zien, seks evenmin - Anakin Skywalker wordt zelfs verwekt zonder vader, wat het verhaal een prettig bijbelse onderlaag geeft.
Intussen kan ik helaas moeilijk beweren dat de Star Wars-films een constant niveau halen. Vooral de tweede trilogie stelde me, toen ik me daar eenmaal aan waagde, teleur met een stortvloed aan langdradige actiescènes, spanningsloze dialogen en computereffecten. En toch wilde ik die ook talloze keren herzien: omdat ik wilde weten hoe die wereld precies werkte, hoe het precies zat.
Mislukking
En zo keken meer mensen naar die films - ze werden wereldwijd gekraakt, maar commercieel gezien waren ze groter dan hun voorgangers. Juist deze inhoudelijke mislukking liet zien hoe groot het Star Wars-universum inmiddels was geworden, het draaide om veel meer dan enkel cinema. En internet hielp: online begon het speculeren over achtergrondverhalen en toekomstige projecten.
Ook ik droomde van vervolgfilms. Na jaren wachten is het nu eindelijk zover. Onlangs zijn er documenten uitgelekt die erop wijzen dat de nieuwe producent Disney vanaf nu jaarlijks een Star Wars-film wil uitbrengen, wat geweldig nieuws is: er komt niet zomaar een nieuwe film uit, er zal een hele nieuwe reeks volgen. Voor de komende jaren zijn er al meerdere regisseurs vastgelegd, men heeft het al over talloze spin-off-films en afgeleide series en andersoortige uitgaven.
Ja, het merk Star Wars is groter dan ooit tevoren, dit universum blijft almaar verder uitdijen, en mocht ik ooit een elfjarige zoon hebben, weet ik al welke films ik hem zal laten zien.
Wat je moet weten als je wel naar Star Wars 7 wilt (terwijl je 1 t/m 6 hebt gemist)?
Van welke film is deze nieuwe film het vervolg?
Deel 7 volgt op deel 6, duhuh, maar bij Star Wars is dat nog niet zo eenvoudig als het klinkt. George Lucas maakte in de jaren zeventig/tachtig de eerste Star Wars-trilogie en in de jaren negentig/nul maakte hij nog een Star Wars-trilogie, alleen die zogeheten prequels boden geen vervolg maar voorgeschiedenis. Vanaf toen werd het ingewikkeld. De eerst gemaakte Star Wars-films werden episode 4, 5 en 6 gedoopt. Deel 7 volgt dus op het laatste deel van de originele trilogie: 'Return of the Jedi' (1983). Episodes 1, 2 en 3 mag je vergeten; dat is nu lang vervlogen prehistorie.
Hoe is het met George Lucas?
Star Wars-regisseur en -producent George Lucas (71) heeft allang zijn bekomst van Star Wars, vooral van de Star Wars-fans. Die protesteerden hevig toen hij in 1997 besloot zijn originele trilogie digitaal op te poetsen. Lucas voegde in de speciale editie nieuwe beelden toe en veranderde scènes. De fans waren heel boos: hoe haalde Lucas het in zijn hoofd om hun jeugdherinneringen te ruïneren? En toen moesten die door Lucas geregisseerde en geschreven langdradige prequels nog komen. Lucas liet de storm over zich heen gaan, vermijdt al jaren Twitter en Facebook, verkocht de rechten aan Disney en besloot nooit meer een film te maken. Die puriteinse Star Wars-fans doden alle creativiteit, klaagde hij. En werken hoefde hij toch niet meer: met een fortuin van 5,4 miljard is George Lucas de rijkste man van Hollywood.
Wie is Darth Vader?
Al heb je nooit een Star Wars-film gezien, dan heb je toch vast eens een glimp opgevangen van Darth Vader, de Voldemort van de jaren zeventig. Als er één figuur uit de 'galaxy far far away' zich in het collectief onbewuste heeft genesteld dan is hij het, inclusief zwarte helm, cape, eng zware ademhaling en zijn onheilspellende naam. Voor Darth Vader zou je in episode zeven eigenlijk niet meer bang hoeven zijn want hij is dood. Wie weet keert hij nog terug als geest maar vermoedelijk heeft de film hem helemaal niet nodig. De verwachtingen voor de nieuwe schurk Kylo Renn zijn hooggespannen. Hij wordt gespeeld door de lange Girls-acteur Adam Driver die ook al heel goed gevaarlijk oogt zonder dat masker en die cape.
Waar gaat het allemaal over?
Over hetzelfde als 'Alles is Familie' eigenlijk. Maar laten we ons beperken tot episode 6. Daarin bindt onze held Luke Skywalker (Mark Hamill) samen met prinses Leia (Carrie Fisher) en Han Solo (Harrison Ford) de strijd aan met Darth Vader en The Dark Force die dreigen de galaxy over te nemen. Zij die de eerdere episodes in de juiste volgorde zien, weten dan allang dat Darth Vader eigenlijk Luke's vader is, en ook die van prinses Leia.
C-3PO, R2-D2?
Robotten C-3PO en R2-D2 zijn de dikke en de dunne van Star Wars, het komisch intermezzo. Bleepend sleutelt de ronde R2-D2 aan snufjes, gadgets en ruimteschepen, en de slungelige C-3PO tobt dan hardop of het wel goed is. In de originele films werd het stel gespeeld door acteurs in pakken. In de prequels kwamen ze uit de computer.
Voor dit zevende deel liet regisseur J.J. Abrams echte robotten maken. Hij wilde terug naar de special effects van voor Lucas' digitale revolutie - dit geheel in de geest van de nostalgische hardcore fans die na de eerste Star Wars en masse aan het knutselen sloegen. Zo liet Abrams ook het ruimteschip de Millennium Falcon op de set nabouwen. Hij trok schrijver Lawrence Kasdan weer aan en componist John Williams schreef weer de schitterende muziek (taataataa, taatada, taatada). Plus Abrams verzocht de oude sterren om hun heldenrollen weer op zich te nemen. Al klaagde Carrie Fisher dat hij haar niet helemaal terug wilde maar slechts voor driekwart. Ze moest vijftien kilo afvallen. In de nieuwe film is prinses Leia nog steeds met Han Solo, begrijpen we uit hun omhelzing in de trailer. Star Wars-duiders vermoeden dat Rey - Star Wars-heldin 2.0 - hun dochter is.
Hoe zit het met The Force?
En The Force. Tja, The Force. The Force (een magisch energieveld) controleert alles in het heelal, penetreert ons en verbindt ons, zo legde de betreurde Obi Wan Kenobi in de allereerste Star Wars-film uit aan held Luke. Maar het blijft mysterieus waarom The Force de een naar de duistere zijde duwt en de ander in het licht houdt. Waarom doet Luke Skywalker het goede en veranderde zijn vader Anakin Skywalker in Darth Vader? We weten het niet echt. Misschien begrijpen we het na het zien van dit zevende deel: 'The Force Awakens'.
