stamcellen / Opnieuw fraude?

Toch heeft ook de recente zaak veel opschudding veroorzaakt onder wetenschappers.

Concreet betreft het een onderzoek dat in 2002 in Nature is gepubliceerd. Het artikel baarde destijds veel opzien, omdat erin werd beschreven dat stamcellen, afgenomen bij volwassenen knaagdieren, nog tot allerlei weefsels konden uitgroeien. Tegenstanders van het gebruik van menselijke embryonale stamcellen grepen het artikel aan om te betogen dat het onderzoek met embryonale cellen beter kon worden gestaakt; volwassen cellen leken immers een volwaardig alternatief.

Het politiek beladen artikel is nu onder vuur komen te liggen: bepaalde onderdelen ervan lijken mankementen te vertonen. Begin deze maand werd daar voor het eerst over geschreven in het populair-wetenschappelijke blad New Scientist. Twee journalisten hadden ontdekt dat zes grafieken uit het Nature-stuk ook waren opgenomen in een ander artikel dat rond dezelfde tijd in het tijdschrift Experimental Hematology was verschenen. Vreemd genoeg werden de identieke data toegeschreven aan verschillende cellen, afkomstig van verschillende muizen.

Na deze onthulling heeft de onderzoekster, Catherine Verfaillie, zelf contact opgenomen met de universiteit van Minnesota, waar zij destijds het stamcelinstituut leidde en waar het gewraakte artikel tot stand is gekomen. Op haar verzoek is vervolgens een commissie samengesteld om de vermoede fraude te onderzoeken.

Verfaillie beweert dat zij tijdens het schrijven van haar twee artikelen per ongeluk grafieken heeft verwisseld, met de duplicatie als resultaat. Van fraude zou geen sprake zijn.

De universitaire commissie is tot diezelfde slotsom gekomen, meldde de New York Times deze week. Ze kon geen wetenschappelijk wangedrag constateren, maar vond – naast de dubbele grafieken – nog wel een ander probleem. Er zaten tegenstrijdigheden in de data die beschrijven welke eiwitten er op het oppervlak van de bestudeerde cellen zaten. Verfaillie heeft hier geen passende verklaring voor, erkende zij in de New York Times: „Ik heb geen idee hoe dit is gebeurd of waarom het is gebeurd.”

Dat roept de vraag op of de conclusie uit haar Nature-artikel, namelijk dat volwassen stamcellen net zo bruikbaar zijn als embryonale, nog overeind blijft. Ook daar heeft de universiteit van Minnesota naar gekeken. Ze heeft beide artikelen van Verfaillie voorgelegd aan vier deskundigen. Drie van hen oordelen dat de conclusie blijft staan, ook nadat de omstreden data uit de stukken zijn verwijderd. De vierde expert meent daarentegen dat de conclusie zou worden afgezwakt. In dit gebrek aan overeenstemming ziet de universiteit reden om de wetenschappelijke gemeenschap volledig op de hoogte te brengen, zodat iedereen zelf kan beoordelen wat er aan de hand is.

Overigens hebben veel laboratoria moeite gehad om de resultaten van Verfaillie te herhalen. Een paar zouden volgens de onderzoekster onlangs wel zijn geslaagd, maar die zouden hun cellen anders hebben genoemd dan zij.

Kort geleden heeft Verfaillie een artikel geschreven in samenwerking met Irvin Weissman van de Stanford Universiteit. Daaruit kwam naar voren dat de volwassen stamcellen uit het beenmerg alleen bloedcellen konden maken, en geen andere typen weefsel. Voorlopig blijft het dus op zijn minst twijfelachtig of de volwassen stamcel zich werkelijk kan meten met zijn embryonale tegenhanger.

Verfaillie, tegenwoordig werkzaam aan de Katholieke Universiteit Leuven, was gisteren onbereikbaar voor commentaar.