Springdance verlaat het theater

Volgens de Franse choreograaf Jérôme Bel is dans maar al te vaak ,,een beschermde diersoort die in een Afrikaans reservaat kunstmatig in leven wordt gehouden''. Terwijl dans juist een krachtige belichaming kan zijn voor wat de mens drijft en bezighoudt. ,,Maar dan moet je je als dansmaker wel afvragen hoe je met deze oeroude expressievorm iets relevants kunt zeggen.'' De dansmaker is niet uit op schoonheid, bij hem geen zuiver gechoreografeerde beweging. Zijn werk produceert een ,,lijst met ideeen'' die op toneel gezet, bij het publiek tot ,,discussie moet leiden''. Jérôme Bel: ,,Als het publiek uit is op een 'leuke' avond, huren ze maar de dvd van Bridget Jones.''

Bels doorbraak 'The Show Must Go On' uit 2001 leidde tijdens de première in het Parijse Théâtre de la Ville tot verhitte taferelen. Boe-roepers gingen in discussie met fans die 'Jérôme, je t'aime!' riepen. Er liepen bezoekers weg, zich een weg banend door dolenthousiastelingen die bij het aanzwellen van John Lennon's 'Imagine' hun aansteker in de lucht staken. Getrainde dansers en amateurs gaven zich in deze voorstelling over aan bekende 'hitjes' van popartiesten -van David Bowie's 'Let's Dance' tot 'Macarena'- om het idee inzichtelijk te maken dat populaire muziek onze ideeën en emoties verregaand beïnvloedt. Cd's werden, zichtbaar voor het publiek, in een aftandse cd-speler gestopt, gaandeweg slonk de stapel en daarmee wist de toeschouwer precies hoe lang de voorstelling nog zou gaan duren. De theatrale illusie en alle gangbare theaterconventies werden door Jérôme Bel in één conceptuele streek van tafel geveegd. Wat overbleef waren de meest pure elementen die het basisidee zijn vorm verleenden.

Jérôme Bel is volgens festivaldirecteur Simon Dove een goede representant van zijn tweejaarlijkse hedendaagse dansfestival Springdance. 'The Show Must Go On' was in 2001 te zien tijdens het festival, in deze 23ste editie staat de Franse dansmaker op het programma met 'Véronique Doisneau', een verkenning van 'de danser achter de dans'. Simon Dove: ,,Jérôme Bel vraagt zich in zijn werk af hoe dans een voor deze tijd relevante kunstvorm kan zijn. Je zult bij ons geen choreografen en dansers tegenkomen die hun werk gebruiken om hun choreografische en technische kwaliteiten zo mooi mogelijk voor het voetlicht te brengen. Het werkt bij ons precies andersom: de vorm staat in dienst van de inhoud. Dan moet je de gangbare conventies los durven laten.''

Springdance, het oudste moderne dansfestival van Europa, vond in 2000 in Simon Dove een artistieke aanjager die het festival wilde herijken. ,,Springdance presenteerde van oudsher dansmakers die internationaal een grote rol speelden en in Nederland nergens anders te zien waren. Maar het Nederlandse dansklimaat is erg veranderd sinds de komst van festivals als Holland Dance en Julidans. Een 'erfenis' van Springdance als choreografe Anne Teresa De Keersmaeker wordt nu door een gevestigd instituut als Het Muziektheater geprogrammeerd. Onze functie is nu dat wij pionieren, nieuwe makers op het spoor komen, het 'nieuwe denken' in de dans voeden en daarvoor faciliteiten bieden.''

Dat nieuwe denken in de dans richt zich volgens Simon Dove vooral op de communicatie met het publiek. ,,Ik zag ooit een ballet over politieke gevangenen, waar in een martelkamerachtige setting de prachtigste pas de deux werden uitgevoerd. Dat was me nog eens een 'cognitieve dissonantie' tussen vorm en inhoud! Wat de gepresenteerde makers in Springdance gemeen hebben is dat ze hun ideeën zo transparant mogelijk maken en de toeschouwer daarmee zo open mogelijk tegemoet treden.'' Soms is het dan noodzakelijk om de traditionele theatersetting te verlaten. Zo strijkt dansmaker Thomas Lehmen tijdens deze Springdance-editie neer in een Utrechts café. ,,Daar gaat hij met bezoekers over bewegingssystemen praten die mensen nodig hebben om in hun dagelijks leven te functioneren. Zoals Jérôme Bel kunst in het theater tot een gedeelde ervaring maakt in relatie tot de tijd waarin we leven, zoekt Lehmen de directe conversatie met het publiek rond een cafétafel.''

Maar kunnen we nog wel van dans spreken als er, zoals bij Lehmen, geen danspas aan te pas komt? Simon Dove: ,,Als critici zeggen: dit is geen dans en zelfs spreken van 'anti-dans', zie ik dat als een intellectueel bankroet. Ik begrijp niet waarom het begrip dans zo nauw moet worden genomen. In de muziek zijn zoveel stromingen: klassiek, jazz, ambient, hiphop. Daar zegt niemand dat hiphop 'anti-muziek' is.'' Ook spreekt Dove niet graag over 'experimentele' of 'conceptuele' dans, zoals de Springdance-dans vaak wordt geclassificeerd: ,,Ook al zulke geforceerde pogingen de boel te duiden. De overeenkomst tussen alle verschillende dansvormen is eigenlijk heel groot: het menselijk lichaam als krachtig instrument om kunst te maken. Dat is het uitgangspunt. We zouden er veel mee opschieten als men zou inzien dat dans toenemend divers is en er minder benauwd mee wordt omgesprongen.''

Dat de 'diverse dansvormen' elkaar toch weten te vinden, bewijst de choreografie 'Véronique Doisneau' die dansmaker Jérôme Bel voor het Parijse Opéra Ballet creëerde en die tijdens deze Spingdance-editie haar Nederlandse première beleeft. Het Parijse Opéra Ballet, volgens Jérôme Bel ,,een van de meest conservatieve balletgezelschappen'', gaf hem carte blanche waarbij het hele Parijse gezelschap tot zijn beschikking stond. De choreograaf koos er echter tegendraads voor om met één enkele danseres te werken. Geen soliste maar Véronique Doisneau, een ballerina uit de middelste ballethiërarchische gelederen en aan het einde van haar carrière. Festivaldirecteur Simon Dove: ,,Het stuk stelt de ballerina centraal: wat ervaart zij als zij danst, wat gaat er om in haar hoofd? Doisneau danst stukjes uit Cunningham- en Balanchine-choreografieën: repertoirestukken die zij tijdens haar carrière heeft gedanst. Tegelijkertijd geeft ze daar mondeling commentaar op, maakt het publiek deelgenoot van haar reflectie op het balletsysteem en legt zo en passant de hele mechaniek ervan bloot.'' Jérôme Bel: ,,Hoe kan een danseres uit die oerconservatieve ballettraditie, in tijden van internet en 3D-videogames, ons toch nog iets wezenlijks zeggen, 'bruikbaar' zijn in ons dagelijks bestaan? Ja, alsof de 'beschermde diersoort dans' uit het reservaat wordt losgelaten.''