Splijtzwam Kasjmir

’Bloed voor bloed’ en ’Wij willen vrijheid’, schreeuwden duizenden mensen ruim twee weken geleden bij de begrafenis van Zahid Farooq Shah in Indiaas Kasjmir. De 17-jarige jongen kwam om door een militaire kogel, nog geen week nadat een jongen van 14 eveneens door Indiase ordetroepen was gedood.

Zelden worden in Indiaas Kasjmir leden van de ordetroepen vervolgd voor het doden of verwonden van burgers bij demonstraties of anti-terreuracties. Ditmaal ging het anders. Voor de dood van Shah werd een militair van de Indiase grenstroepen gearresteerd, en dertien militairen en een officier geschorst. Het gebeurt vrijwel nooit dat zij iemand uit eigen kring overdragen aan het burgerlijke rechtssysteem, stelde Human Rights Watch verrast vast.

De vervolging kan gezien worden als een teken van goede wil van India. Het land wil de sfeer, met de hervatting van de eerste vredesgesprekken met Pakistan in ruim een jaar tijd voor de deur, niet verzieken. Ook de beheerste Indiase regeringsreactie na de bomaanslag op een restaurant in Pune op 13 februari – zeker zestien doden – duidt daarop. Het was waarschijnlijk een poging van extremisten om de dialoog te torpederen.

In november 2008 lukte hun dat ook. Toen pleegden terroristen aanslagen in de Indiase havenstad Mumbai, waarbij zeker 166 doden vielen. India brak de dialoog onmiddellijk af toen bleek dat de daders uit Pakistan kwamen. Vandaag worden, op initiatief van India, de gesprekken hervat. Dat gebeurt vooral onder druk van de Verenigde Staten. President Obama wil meer stabiliteit in de door geweld geplaagde Zuid-Aziatische regio, inclusief Afghanistan. Een oplossing voor de kwestie-Kasjmir is daarbij zeer gewenst. De tussen India en Pakistan verdeelde bergregio wordt al sinds de scheiding in 1947 door beide opgeëist. De aartsrivalen voerden er twee oorlogen over. Kasjmir is ook de reden van de opkomst van de radicale islamitische strijdgroepen in Pakistan, die met de zegen van Islamabad vanuit Pakistaans Kasjmir veel aanslagen hebben gepleegd in het Indiase deel. Hoewel India tijdens de komende gespreksronde geen allesomvattende dialoog wil en formeel alleen over terreurbestrijding en veiligheid wil praten, zullen beide landen nauwelijks om Kasjmir heen kunnen, omdat het zo verknoopt is met deze onderwerpen.

„Kasjmir heeft een enorme symbolische waarde”, zegt Marjan Lucas, die zich voor IKV Pax Christi al jaren inzet voor een vredesdialoog in de regio. „Kasjmir is een metafoor voor wantrouwen en elkaar de schuld kunnen geven van de spanningen.” Juist vanwege het diepe onderlinge wantrouwen over Kasjmir houden beide landen een nucleair arsenaal en grote, kostbare legers in stand. Met betere onderlinge relaties zou een deel van het defensiegeld direct ten goede kunnen komen aan de bevolking, waarvan in beide landen zeker eenderde in armoede leeft. Sinds Pakistaanse militante separatisten in 1989 de wapens opnamen, heeft de strijd aan zeker 68.000 mensen het leven gekost. Ook al neemt het geweld de laatste jaren af, Pakistaanse groeperingen als Lashkar-e-Toiba (verdacht van de aanslag in Pune), en Laskhar-e-Jhangvi gebruiken het conflict in Kasjmir nog steeds om mensen aan te zetten tot haat en het plegen van aanslagen op hindoes. Een oplossing voor de status van Kasjmir zou hen een belangrijk argument voor de strijd ontnemen. Hoewel deze twee groeperingen sinds 2001 officieel verboden zijn in Pakistan, kunnen ze nog ongestoord hun gang gaan. Volgens sommige analisten is dat omdat Islamabad hen, in geval van een nieuwe oorlog met India, wil kunnen inzetten als een soort reserveleger.

Hassan Askari Rizvi, een Pakistaanse analist, denkt dat het anders ligt. „Deze groepen hebben door hun welzijnswerk sterke banden gecreëerd in de samenleving. Daardoor is het moeilijk dit soort groeperingen uit te schakelen”, aldus Rizvi. De welzijnsorganisatie van bijvoorbeeld Lashkar-e-Toiba, Jamaat-ut-Dawa, kreeg veel aanhang na de aardbeving van 2005, toen ze als eerste veel slachtoffers voedsel en onderdak boden. Afscheiding van Kasjmir is onbespreekbaar voor New Delhi, al was het alleen maar vanwege de rebellengroepen die elders in India voor afscheiding strijden. „India vreest dat zij nog actiever worden als de strijd in Kasjmir succes heeft”, zegt Amitabh Mattoo, een Indiase analist. Ook het Pakistaanse leger ziet in elke oplossing nieuwe problemen. „De dreiging van India inzake Kasjmir wordt in de samenleving over het algemeen geaccepteerd. Dat geeft het leger een goed argument om geld te genereren”, zegt Rizvi. Als de kwestie wordt opgelost, verdwijnt dat draagvlak voor een deel. „Maar het leger kan dan in plaats van aan de oostgrens aan de slag aan de westgrens, waar de Pakistaanse taliban een strijd om de macht voeren met de overheid.”

De publieke opinie speelt in beide landen een grote rol. Beide overheden zullen hun uiterste best moeten doen om in de zoektocht naar een oplossing niet als ’verliezers’ uit de bus te komen. Pakistan heeft nog een nationaal trauma van de afscheiding van Oost-Pakistan – nu Bangladesh. De Indiase publieke opinie is sinds de aanslagen in Mumbai erg anti-Pakistaans.

Maar het is ook voor de rest van de regio van groot belang dat India en Pakistan weer met elkaar praten, want op het Zuid-Aziatisch continent grijpt alles als een raderwerk in elkaar. Zo strijden beide landen, die gebaat zijn bij vrienden in de regio, nu om invloed in Afghanistan. „Je zou kunnen zeggen dat India en Pakistan de oorlog over Kasjmir aan het uitvechten zijn in Kaboel”, zegt Lucas van het IKV. „Je ziet dat bijvoorbeeld aan de aanslagen op de Indiase ambassade in Kaboel, waarvan India zei dat Pakistan daar wel weer achter zou zitten.”

India heeft er de afgelopen jaren hard aan gewerkt om zijn belangen in Afghanistan uit te breiden. Het land beijvert zich er voor de aanleg van, elektriciteitsvoorziening, scholen, wegen, waterputten, een stuwdam, ziekenhuizen én het nieuwe parlementsgebouw. India traint Afghaanse ambtenaren en politiemensen en geeft studiebeurzen aan Afghaanse studenten. Indiase films en tv-series zijn razend populair in Afghanistan, tot woede van strenge geestelijken, die vinden dat de beelden on-islamitisch zijn.

Pakistan ziet het allemaal met lede ogen aan. Het voelt zich steeds meer ingesloten tussen de India-vriendelijke Afghaanse regering in het westen en India in het oosten. „Pakistan is ervan overtuigd dat India in Afghanistan een anti-Pakistanbeleid voert”, zegt Lucas. Pakistan ziet zijn invloed in Afghanistan snel afbladderen. Die was in de jaren negentig nog op een hoogtepunt, toen de door Islamabad in het zadel geholpen talibanbeweging – achter de schermen aangemoedigd door de VS – in Afghanistan de macht greep. Pakistan was één van de drie landen die het radicaal-islamitische regime officieel erkende. Misschien dat Islamabad daarom nooit serieus heeft willen optreden tegen de Afghaanse talibanleiders, die zich in Pakistan schuilhouden.

Of de arrestatie van een aantal taliban-leiders, onder wie Abdul Ghani, de nummer twee van de beweging, eerder deze maand in Pakistan, een begin is van een beleidswijziging, moet nog blijken. Sommige analisten denken dat Pakistan zich wil inkopen in de gesprekken tussen de door de Verenigde Staten gesteunde Afghaanse overheid en de gematigde taliban, in de hoop op meer invloed in Afghanistan.

Pakistan wil een Pakistan-vriendelijk regime in Kaboel, zei de Pakistaanse legerleider Asfaq Kayani eind vorig jaar. Als de Amerikanen in 2011 vertrekken uit Afghanistan –iets wat veel Pakistanen opmaakten uit een toespraak van Obama eind vorig jaar– zet Islamabad waarschijnlijk zijn kaarten op de taliban.

Het is de vraag of beide landen in de komende gespreksronde over hun schaduw heen kunnen springen en wederzijds erkenning voor hun belangen in Afghanistan kunnen opbrengen. Het vijandsbeeld is door het conflict over Kasjmir zeer sterk. „Als zij tot zaken willen komen, zal de emotie van de kwestie-Kasjmir af moeten”, denkt Lucas.