Spirituelen zijn niet egoïstisch

Vier miljoen Nederlanders passen onder het etiket ’ongebonden spiritueel’ en ze zijn niet meer weg te denken.

De categorie ’nieuwe spirituelen’ kwam eerder dit jaar al voor in het onderzoek ’God in Nederland’. Een op de twaalf Nederlanders viel daaronder. Martijn Lampert van bureau Motivaction en WRR-onderzoeker en socioloog Gerrit Kronjee komen op driemaal zoveel zogeheten ’ongebonden spirituelen’ uit die ook nog eens relatief jong zijn, gemiddeld 42 jaar. Hoe kan dat?

Lampert: „’God in Nederland’ heeft het over de lezers van spirituele bladen. Ten eerste leest niet iedere spiritueel die, ten tweede is de inhoud ervan vaak gericht op wat oudere lezers. Wij hebben mensen zelf gevraagd of ze zich religieus of spiritueel noemden, en of ze zich tot een groepering rekenden.”

Critici verwijten ’spirituelen’ dat ze verwende westerlingen zijn die voor zichzelf zorgen terwijl de buitenwereld hen gestolen kan worden. Kronjee snapt die kritiek, maar weerspreekt haar met de bevindingen in de hand. Spirituelen doneren royaal aan goede doelen en zijn op de buitenwereld georiënteerd.

Daarin lijken ze op christenen, misschien met uitzondering van de EO-achterban; uit een EO-enquête blijkt dat de evangelische stroming ’een geur van een zeer sterke interne gerichtheid en knusheid’ ademt.

De ongebonden spiritueel staat juist niet met de rug naar de maatschappij, maar houdt er een ’verantwoordelijke burgerschapsstijl’ op na, net als humanisten en christenen. Ze kunnen daardoor helpen om de buitenstaanders in Nederland, de niet-religieuze en niet-humanistische achterban van Geert Wilders en Rita Verdonk, binnenboord te houden. Die hebben een kort lontje, wantrouwen politici, zijn intolerant en missen elk besef van solidariteit, behalve met de ’nabije ander’ – gezinsleden, de buren, de hond.

Wilders, zegt Lampert, geeft hoog op van de christelijk-joods-humanistische traditie. „Maar hij vertegenwoordigt een electoraat dat het verst lijkt te liggen van juist die traditie. Ik denk niet dat ze om die traditie op hem stemmen.”

Waar danken de spirituelen hun slechte imago bij de kerken aan?

Lampert: „Je hebt drie soorten mensen. De theologen en de kerken zijn gericht op het hoofd, de rationele argumenten en het geschreven woord. De spirituelen hebben het juist over het hart, de intuïtie en het gevoel. Het rationele van de traditionele kerken stuit de spirituelen tegen de borst. De derde categorie is net als de spirituelen erg op emoties gericht, maar die huizen niet in het hart maar in de onderbuik. Ze zijn religieus noch humanistisch.”

Kronjee: „Ik sprak laatst een theoloog die de spirituelen ’mystici zonder mythe’ noemt, met een vervoering zonder bedding in een traditie, zonder een heilige schrift. Ik zie dat het gevoel van de spirituelen inderdaad wat vaag is, maar er zit wel lijn in.” Dat beaamt Lampert. „De christelijke nadruk op naastenliefde hebben ze helemaal omarmd.”