Spiritualiteit van zwart Afrika kan Westerse kerk heel wat leren

Het is daarom opmerkelijk als uitgerekend een Afrikaan missie en zending ziet als pijlers van cultuurbehoud en tevens weigert het christendom te diskwalificeren als wezensvreemd aan de zwarte cultuur: "Missie en zending waren de eersten die de inheemse culturen serieus namen. Niet uit respect, maar op basis van zuiver pragmatische overwegingen: door taal en gewoontes van de plaatselijke bevolking te bestuderen hoopte men die sneller tot het christendom te kunnen bekeren. Zo droeg men, als het ware tegen wil en dank, bij tot het instand houden van de cultuur."

En: "Wat het christendom onderscheidt van bijna alle andere religies is het feit dat het prima vertaalbaar blijkt in willekeurig welke culturele setting. De bijbel valt niet samen met de westerse cultuur en hoeft daarom niet per se in een westerse vorm te worden overgedragen."

Vooraanstaand

Het is bepaald niet de eerste de beste die hier spreekt. Dr. Kwame Bediako (46) staat bekend als een vooraanstaand theoloog. Hij is predikant in de meer dan honderdzestig jaar oude presbyteriaanse kerk van Ghana (twee miljoen zielen) en staat aan het hoofd van het AkrofiChristaller Centre voor missionair onderzoek en toegepaste theologie. Dit stelt zich ten doel de vragen rond evangelie en cultuur in Afrika te thematiseren en het missionaire bewustzijn van de kerken daar via cursussen te stimuleren.

De Ghanees was onlangs in ons land op uitnodiging van de Raad voor de zending van de hervormde kerk. Zijn boodschap: "Het christendom heeft in elke culturele setting dezelfde waarde" .

Om uitleg gevraagd: "Net als op het eerste Pinksterfeest spreekt Christus ieder van ons toe in zijn of haar eigen taal. De blijde boodschap komt in het Hebreeuws even trefzeker over als in het oud-Grieks, in het Nederlands even goed als in het Twi (Ghanees). Er is ook niet, als bij de islam, een bepaalde cultische taal (Arabisch) nodig om als gelovige in contact te kunnen treden met God.

Het christendom is volstrekt universeel. Het heeft in elke culturele uitdrukkingsvorm dezelfde gelovige diepgang. Dat is ook de reden waarom het christendom in de derde wereld niet ten onder ging met het verdwijnen van het westers kolonialisme, maar juist sterk groeide.

God de Vader en zijn Zoon zijn ook niet door missionarissen en zendelingen naar Afrika toe gebracht, zoals vroeger vaak is beweerd. Zij waren er al van het begin af aan, wachtend totdat hun boodschap via de lokale cultuur tot uitdrukking zou worden gebracht. Pas toen de bijbel in de eigen taal en door eigen mensen, onderwie zeer veel vrouwen, kon worden uitgedragen begon de enorme groei van het christendom in Afrika. Met als gevolg dat thans bijna de helft (zo'n 240 miljoen) van alle bewoners christen is."

'Wacht maar, antwoorden sommigen in het westen, 'tot jullie hetzelfde ontwikkelingsniveau hebben bereikt als wij, dan slaat ook bij jullie de secularisatie toe, lopen in Afrika de kerken even hard leeg als nu bij ons'. Dr. Bediako, die in Parijs (hedendaagse Franse en Afrikaanse literatuur) en in Londen (theologie) studeerde, kent dit soort reacties maar al te goed en verwerpt ze.

"Het is een typisch neo-kolonialistische manier van denken; menen dat het westen de maat is voor alle dingen. Afrika laat zien dat technologie en transcendentie elkaar helemaal niet hoeven uit te sluiten. Ook bij ons begint de moderne tijd zijn intrede te doen, maar toch tref je onder hooggeschoolde Afrikanen veel minder secularistische tendenzen aan dan bij jullie in het westen.

Ik ken veel moderne Ghanezen die hun huis of auto laten inzegenen. Niet uit bijgeloof, maar om aan te geven dat materiele zaken ook een spirituele waarde hebben. Zelf ben ik, na uitvoerig met de moderne samenleving in contact te zijn geweest, eveneens tot de overtuiging gekomen dat een leven zonder Christus, hoe intellectueel ook, geen zin heeft.

Afrikanen kijken op een holistische manier tegen de dingen aan. Zo kunnen ze geest en goed met elkaar in verbinding brengen en harmonieus in hun leven integreren. Het westen, waar sinds de Verlichting het geestelijke en het materiele steeds meer van elkaar gescheiden zijn, kan hier van leren.

Wat het westen betreft ben ik het trouwens niet eens met al die kerkleiders die de moderne samenleving de schuld geven van het feit dat hun kerken leeglopen. Het wordt tijd dat ze de hand in eigen boezem steken, het transcendente, de mystieke ervaring leren herontdekken als een essentieel onderdeel van ons menselijk bestaan. Men moet dat terrein niet overlaten aan new age en goeroes uit het oosten.

Moderne reformatie

Christelijke theologen dienen in het westen een moderne reformatie op gang te brengen en daarbij aangepaste antwoorden te formuleren op spirituele vragen die bij oud en jong in Europa even sterk als bij ons leven, ofschoon minder aan de oppervlakte." En met stemverheffing. "Wat jullie in Nederland nodig hebben is een nieuwe Willibrord die mensen leert God in een nieuw licht te zien, dat aansluit bij de problemen die onze tijd stelt."

Nederigheid

Op de vraag of die Willibrord zwart zal zijn en uit Afrika zal komen, reageert Bediako met "dat is heel goed mogelijk" . Maar: "De Westeuropese kerken hoeven niet op een missiegolf vanuit Afrika te rekenen. Daar hebben wij de middelen niet voor. Jullie zullen daarom zelf naar ons toe moeten komen, niet, zoals vroeger om te domineren en te doceren, maar om te luisteren en te ervaren. Dat vraagt om nederigheid.

In plaats van het spuien van cliche's zal men zich serieus bezig moeten houden met vragen als: hoe komt het dat de kerk in vele delen van de derde wereld groeit, terwijl ze bij ons in het westen in de versukkeling is geraakt? Als jullie zo te werk gaan en de ervaringen, bij ons opgedaan, in eigen kring aangepast overdragen, kan dit een uitweg uit de impasse bieden.

We maken momenteel een ontwikkeling door waarbij het zwaartepunt van het christendom verschuift van west naar zuid. Waar duidt dat op? Niet op irrelevant worden van het westers christendom, maar op het feit dat het christendom nu echt universeel is. Het kent niet, zoals sommigen in Rome nog steeds denken, een centrum maar diverse centra, waarvan vele in de derde wereld liggen.

Dit besef, dat we behoren tot een wereldwijde gemeenschap, moet ons zowel nederig als hoopvol stemmen. Nederig, omdat ook binnen het christendom niemand de waarheid in pacht heeft. Hoopvol, omdat het de problemen in het westen relativeert.