Speltheorie voor populisten
America first, Brexit, opkomende nationalistische partijen... allemaal erg verklaarbaar vanuit de speltheorie. Sterker nog, als je het beste voor ieder land wilt, zonder rekening te houden met de reactie van andere landen, dan is het inderdaad vaak het beste voor je land om bijvoorbeeld handelsakkoorden op te zeggen, invoerrechten te introduceren, uit de Europese Unie te stappen et cetera. Het probleem is: de andere landen passen hun strategie ook aan. Het zou erg kortzichtig zijn om daar geen rekening mee te houden. Maar dat is nu precies wat in het populisme gebeurt.
Best veel problemen kunnen beschreven worden als een soort 'prisoners' dilemma'. De kern hiervan is het volgende: als je individueel kijkt welke strategie je het beste kunt volgen, dan kies je een bepaalde actie, maar dat leidt niet tot de optimale oplossing. Als je bindende afspraken kunt maken met de verschillende spelers, kun je een betere oplossing bereiken. Dit is aardig uitgedrukt in een filmfragment uit de film 'A Beautiful Mind' over Nobelprijswinnaar John Nash: "Adam Smith was wrong..." Een voorbeeld: voor één supermarkt kan het zinvol zijn om de prijzen te verlagen en klanten te winnen. Echter, als alle andere supermarkten dan ook hun prijzen verlagen, zijn ze samen slechter af. Gelukkig wint hier de consument nog, en is het maken van prijsafspraken dan ook verboden. Maar als we op landenniveau kijken, kunnen we met bindende afspraken wel veel bereiken. Stel dat we zouden afspreken dat we allemaal niet meer zouden kopen van fabrieken die niet voldoen aan bepaalde arbeidsvoorwaarden... Zo'n betere oplossing die je kunt bereiken door samen te werken noemen we een coöperatief evenwicht.
De uitdaging is om een coöperatief evenwicht vast te houden. Eén speler kan namelijk profiteren door zich eenzijdig niet aan de afspraak te houden. En dat is nu precies wat veel populisten voorstellen. Neem bijvoorbeeld het volgende coöperatief evenwicht. De VS en Europa hebben samen besloten invoerrechten af te schaffen. Vrije handel tussen de VS en Europa. Als je nu puur individualistisch gaat kijken, dan levert het inderdaad geld op om als VS wel weer invoerbelasting te heffen. Eigen producten worden aantrekkelijker. Dit voorspiegelen als scenario aan je kiezer is echter te kortzichtig. Zou Europa niet reageren? Als Europa dan ook weer invoerrechten gaat heffen dan worden de producten uit de VS duurder in Europa, daalt de vraag naar producten uit de VS en de werkgelegenheid daar. Kort gezegd, we gaan terug naar de situatie voor de afspraak die we gemaakt hadden om samen beter af te zijn.
Een nog veel schadelijkere situatie betreft een coöperatief evenwicht met betrekking tot reductie van CO2-uitstoot. Uiteraard kun je winst maken door van de afspraak af te wijken. Maar het gevolg is dat alle anderen zich er ook niet aan gaan houden met desastreuze gevolgen op de langere termijn.
De leus 'America first' en vergelijkbare populistische uitspraken zijn kortzichtig en negeren vaak dat alle andere spelers ook hun strategie zullen aanpassen. Door het toenemende populisme en nationalisme verlaten we coöperatieve evenwichten die waren gebaseerd op vertrouwen. Het levert niet alleen veel minder op dan beloofd omdat andere spelers ook actie gaan ondernemen, maar het vernietigt ook het vertrouwen waarop de samenwerking was gebaseerd.
Er zijn veel uitdagingen. De reactie die tot het gezamenlijk beste resultaat leidt, is waarschijnlijk een intensivering van de samenwerking. De ontwikkelingen op land-niveau zeggen echter dat we lijken te kiezen voor: ga terug naar af.
Rob de Wijk is met vakantie
undefined
