Speltheoreticus Varoufakis: Ik onderhandel niet met bluf en tactische kunstgrepen

De dag erna sloeg de kop van de Griek hard tegen die van de andere ministers van financiën. De onderhandelingen leverden niets op. Beide partijen wachten nu tot de ander beweegt. Griekenland is aan zet, vindt eurogroep-voorzitter Dijsselbloem. Wetende dat het land binnenkort weer leningen nodig heeft en de banken van de ECB afhankelijk zijn, kan hij de schouders ophalen. We horen het wel weer, zegt hij eigenlijk.

De Grieken, op hun beurt, lijken de onderliggende partij. Maar ook zij hebben een troef in handen, de gevreesde 'Grexit'. Een vertrek van Griekenland uit de euro zou een domino-effect kunnen veroorzaken. Als één land eruit kan, waarom dan niet andere landen ook? Het is een strategisch spel dat door alle deelnemers hard gespeeld wordt.

Optimale uitkomst
Het feit dat Varoufakis hoogleraar is in de speltheorie leidt tot allerlei speculaties over hoe de Grieken onderhandelen. Speltheorie gaat over het maken van strategische keuzes, wie krijgt welk deel van de taart? Verschillende situaties zijn in matrixen te gieten, waarbij het de vraag is of de meest optimale uitkomst eruit rolt, of dat één van de, rationeel handelende, deelnemers zelfzuchtig voor de volle winst gaat.

Alleen al de suggestie dat Varoufakis zijn academische kennis zou inzetten in de besprekingen, werpt hij verre van zich. Het zou "pure dwaasheid zijn om de lopende onderhandelingen tussen Griekenland en onze partners te beschouwen als een spelletje dat je kunt winnen met bluf en tactische kunstgrepen", schrijft hij.

"Het probleem met speltheorie is, zoals ik mijn studenten altijd vertelde, dat het de motieven van de spelers als gegeven aanneemt. (...) Het hele punt is nu juist dat er nieuwe motieven gesmeed moeten worden." En dan volgt een hartstochtelijk pleidooi voor een 'pan-Europees' perspectief, het algemeen belang en betere verhoudingen tussen de schuldeiser en de schuldenaar.

Varoufakis wil maar zeggen: ik heb oprechte bedoelingen, met onze benadering van het probleem komt iedereen er uiteindelijk beter uit. Maar, wierp collega-hoogleraar Henry Farrell, een bekende van Varoufakis, gisteren tegen: ook dat kan onderdeel van de strategie zijn. Na het mislukken van de besprekingen in de eurogroep komt de vraag op hoe 'rationeel' de Grieken eigenlijk bezig zijn, schrijft hij in de Washington Post. Zijn ze echt bereid hun principes te verdedigen, ook als dat leidt tot een run op hun eigen banken en nog meer armoede voor hun eigen bevolking? Of is het in het spel rationeel om schijnbaar irrationeel gedrag te vertonen?

'Randje van oorlog'
Dezelfde vraag is aan de tegenstanders te stellen, kortweg Duitsland. Is Duitsland echt bereid de Grieken aan hun lot over te laten en de consequenties daarvan te dragen? En geloven de Grieken dat de Duitsers daar ook echt op aansturen?

De onderhandelingen zijn kortom, constateert Farrell, terechtgekomen in het gebied dat 'op het randje van oorlog' te noemen is. Die complexere wending in het onderhandelingsproces is vijftig jaar geleden geanalyseerd door Nobelprijswinnend speltheoreticus Thomas Schelling. De conclusie daaruit: geen goed nieuws. Want of er komt geen akkoord, of de financiële markten denken dat er geen overeenkomst in zit en raken in paniek.

Gisteren was er van onrust op de markten nog geen sprake. Tussen nu en eind februari, als het hulpprogramma officieel afloopt, zal moeten blijken of dat zo blijft. Intussen zegt Varoufakis dat niet de speltheorie zijn inspiratiebron is, maar de Duitse filosoof Immanuel Kant. Hij wil 'het goede' doen voor de Grieken. En hoe weet hij wat 'het goede' is? Door "in de ogen van de hongerigen te kijken" en "naar de belangen van hardwerkende mensen in alle Europese steden en dorpen".