Soefi-vrijplaats voor emoties

Op een heuveltop in het noorden van India wordt duidelijk wat Jezus moet hebben bezield toen hij in de tempel van Jeruzalem de tafeltjes van geldwisselaars omver smeet.

Hier, boven de stad Haridwar, bevindt zich een heiligdom, gewijd aan Mansa Devi, godin van slangen en vruchtbaarheid. Maar het reusachtige pantheon van het hindoeïsme kent ongetwijfeld ook een geldgod en die is op deze plek de baas. Bij elk godenbeeld krijgen bezoekers van tempelpersoneel een spirituele tik op hoofd en rug en het barse bevel geld te doneren. Veel geld. Even voel je gêne om, als je zoveel goddelijke zegen over je krijgt uitgestort, over bizar hoge tarieven te kibbelen. Maar bij deze struikrovers ontkom je er niet aan.

Vanaf de heuveltop kijk je uit over de stad en de heilige rivier de Ganges. Hier is het water nog niet zo immens vervuild als verderop stroomafwaarts. Elke twaalf jaar vindt in en bij Haridwar de Kombamela plaats, een belangrijk religieus festijn waar miljoenen pelgrims op afkomen. Even is de stad dan het centrum van het hindoegeloof. In de tussentijd leidt ze een bescheidener bestaan. Volgens een krantenberichtje struinen er 's nachts op straat luipaarden rond. In het naburige natuurreservaat is te weinig voedsel. Vooralsnog beperken de roofdieren hun menu tot loslopende honden.

Twintig kilometer verderop volgt exact dezelfde spirituele tik op hoofd en rug, met begeleidend kostenplaatje, deze keer niet in een hindoetempel maar in de darga (mausoleum) van de islamitische soefi-heilige Iqbal Ahmed Sabir. Er lijkt nauwelijks een groter verschil denkbaar dan tussen het hindoeïsme met zijn talloze goden en de strak monotheïstische islam. En toch oogt de scheiding niet altijd zo absoluut, zeker niet tussen hindoeïsme en de soefi-islam met zijn heiligenverering. En dat niet alleen vanwege die identieke deurwaarderstik op hoofd en rug.

Er zijn hindoes die zich prima thuis voelen in een darga, meedeinen met de gevoelsuitbarstingen daar en genieten van traditionele qawalizangers. De Britse auteur William Dalrymple ontdekte zelfs, uitgerekend in het voor 95 procent islamitische Pakistan, een darga waar een van de belangrijkste functies in handen was van een hindoe.

Er zijn misschien gevoelsmatige raakvlakken met hindoeïsme, maar wat is dan de relatie tussen darga en moskee? Of is die er niet, zoals Saudische wahabitische moslims en in hun kielzog Al-Qaida, IS en de Taliban denken? Zij beschouwen darga's als satanische tempels van polytheïstisch bederf. Toen in de jaren twintig de wahabieten de macht veroverden in Saudi-Arabië, verwoestten ze alle soefi-heiligdommen daar.

Bij de Arabische revoluties wilden salafistische moslims hetzelfde doen in andere landen, vooral in Tunesië. In Mali was de heilige stad Timboektoe mikpunt en IS richtte ravages aan in Syrië en Irak. In Pakistan plegen Taliban aanslagen op soefi's. De theologische verkettering is wederzijds. Indiase soefi-geestelijken hebben al lang geleden in fatwa's Saudische wahabieten en andere fundamentalisten beschuldigd van geloofsafval.

Godgeleerde wiskunde

De verschillen tussen moskee en darga zijn inderdaad groot. De moskee is ordelijk. De gepredikte boodschap is strak en logisch. Godgeleerde wiskunde, afgeleid van axioma's uit heilige boeken. In de darga overheerst het gevoel. Mensen laten zich gaan. Vooral vrouwen raken in trance. In de darga van Iqbal Ahmed Sabir persen ze, zittend op de grond, hun hoofd tegen de buitenmuren van het heiligdom. Bidden ze tot de heilige? Of laten ze gewoon hun emoties de vrije loop? Of zijn ze compleet van de wereld? Mannen houden een oogje in het zeil en halen ten slotte de vrouwen weer terug in de werkelijkheid.

Mannen lijken minder gauw in trance te raken. Wel galoppeert een jongeling als een hinnikend paard rondom de laatste rustplaats van de heilige. Per darga kan de sfeer verschillen. Ongeveer een kilometer verderop rust de heilige Sabir Pak. Daar overheerst uitbundigheid. Geen spirituele geldklopperij. Wel stootjes tegen de elleboog en hongerige kinderogen. Het is een gezellige, chaotische drukte, een mengsel van blijdschap en verdriet, een woeste waterval van menselijk lawaai, drums, andere muziekinstrumenten, een samenspel van alle mogelijke geuren en kleuren. Ook hier raken vooral vrouwen in trance, ze drukken niet hun hoofd tegen de muur zoals in die andere darga, maar slaan, wild zwaaiend met hun hele bovenlichaam, hun hoofd naar de grond. Mannen voorkomen dat ze hun schedels verbrijzelen op de betegelde vloer.

Rond de baar

Bij de darga van Sahab Sultan Arfeen, vlak buiten het stadje Badoun, bieden marktstalletjes mooie spullen te koop aan, die je op de heilige baar mag offeren. De vele neringdoenden onttrekken het heiligdom aan het gezicht. Op de grond zitten mannen en vrouwen in aparte vakken rondom de baar. Gescheiden dus, maar ze reageren wel op elkaar, lachen om elkaars grappen. Er treedt een zanger van traditionele qawali-balladen op. Hij heet Yusuf en hij dwingt de toeschouwers om hem na te zingen. Hij doet steeds een korte strofe voor die net te onthouden is, verminkt en zonder een lettergreep te begrijpen. Lachsalvo's rondom de baar. Yusuf benadrukt de oecumene van de darga. "Er komen hier niet alleen hindoes maar ook boeddhisten en parsi's", zegt hij. Parsi's zijn aanhangers van een oude Perzische godsdienst, het zoroastrisme. Deze ramadan hebben in buurland Pakistan extremisten een beroemde collega van Yusuf vermoord.

Volgens critici genieten soefi-heiligen de status van halfgoden en dat vloekt met de orthodoxe islam, die de absolute eenheid van God predikt. De heiligen kunnen een goed woordje doen bij God. Hebben puriteinse moslims gelijk en is soefisme 'hindoeïsme voor moslims'? Of zijn het toch twee loten aan dezelfde boom: de moskee voor het verstand en de darga voor het gevoel, de roes? Veel mensen hebben behoefte aan beide en luisteren even graag naar een stevige vrijdagpreek in de moskee als dat ze meefeesten in de darga. Soefi-leiders kunnen rechtlijnige sharia-deskundigen zijn en talloze moskeeën hebben een soefi-signatuur.

Barelvi-islam

De stad Bareilly ligt net als Haridwar en Badoun in de noordelijke deelstaat Uttar Pradesh, waar de voorouders van veel Surinaamse Hindostanen woonden. Hier ontstond eind negentiende eeuw de mystieke Barelvi-islam, die ook in Pakistan massale aanhang heeft. In Bareilly bevindt zich de darga van de stichter van de Barelvi-islam, Ahmed Raza Khan, en een bijbehorend seminarie. Deze darga is plechtiger. Muziek klinkt er niet. Veel barelvi-vrouwen dragen een gezichtssluier.

Soefi's zijn fel tegen de Taliban, tegen wahabieten en andere extremisten. Daardoor kregen ze een gematigd imago, dat soms - maar niet altijd - terecht is. In de Afghaanse hoofdstad Kabul lynchten soefi's vorig jaar de shariastudente Farkhunda Malikzada, die bij een darga preekte tegen heiligenverering. De menigte geloofde de beschuldiging dat zij een koran zou hebben verbrand. In Pakistan zijn juist barelvi's heftige pleitbezorgers van de beruchte wet tegen godslastering waarop de doodstraf kan staan, en die vooral onder godsdienstige minderheden slachtoffers maakt, mede vanwege 'koranverbranding'. In 2011 vermoordde een barelvi-moslim de gouverneur van de provincie Punjab, omdat die de blasfemiewet afwees. Notabele barelvi's prezen de moordenaar. Er waren ook tegengeluiden.

Toen in 2012 ophef ontstond over het anti-Mohammedfilmpje 'Innocence of muslims' riepen barelvi's op tot een boycot van westerse producten, maar ze veroordeelden geweld. Volgens de barelvi's was Mohammed wel een mens, maar zou hij zijn geschapen uit licht. Mohammad Saleem Noorie, woordvoerder van de darga in Bareilly: "Mohammed was een bijzonder mens. Wahabieten denken dat hij een gewoon mens was en dat je hem zou kunnen imiteren. Dat klopt niet." Kritiek op de darga's wijst hij af: "Mohammed zei 'Wie mijn graf bezoekt, kan rekenen op mijn bemiddeling'. Als mensen in trance raken, kan dat duiden op psychische problemen. Wij hebben deskundige imams die hen kunnen helpen."

Even beslist ontkent hij dat darga's zorgen voor toenadering tussen hindoes en moslims: "Hindoes zijn welkom in de darga. Maar onze godsdiensten zijn totaal verschillend. Er is geen dialoog mogelijk. Wij geloven in de eenheid van God, de dag des oordeels, de hemel en de hel. Zij niet. We hebben niets met elkaar gemeen."

undefined