Slavernij is afgeschaft, maar controledrift niet
De meeste mensen, conservatieven uitgezonderd, nemen de tijd waarin ze zelf leven als maatstaf voor hoe het hoort. De eigen cultuur als norm voor zowel verleden als nabije toekomst. Ook als tv-kijker merk je hoezeer je een product bent van je eigen tijd. Wij kunnen 'Alleman', een film van Bert Haanstra uit 1963, nooit meer zo ervaren als de mensen van destijds.
Haanstra's beelden komen nu onwerkelijk op ons over: twee vrouwen op de stoep, de één breit, de ander wiegt een kinderwagen. Of zonzoekers die gedrapeerd in badlakens zich onhandig proberen om te kleden op het strand. De rust en onschuld van die tijd, je kunt het je nu bijna niet meer voorstellen. En toch is het nog maar een halve eeuw geleden.
Haanstra's meesterwerk is het fundament onder de achtdelige Tros-serie 'Nederland van Alleman'. De vraag is steeds: hoe zijn we in de afgelopen vijftig jaar veranderd? Aflevering één stelde helaas teleur. De strekking was zo'n beetje: toen grote gezinnen, nu kleine, want er is een pil. Weinig diepgang, veel open deuren. De beste reden om toch naar deze serie te kijken is 'Alleman' zelf. De tentoongestelde manier van leven mogen we achterhaald en benepen vinden, als tijdsdocument is 'Alleman' van een eeuwige schoonheid.
Bij 'Nederland na de bevrijding' (NTR) heb je datzelfde gemixte gevoel van verbazing en bewondering. Prachtige beelden van jongeren van de Arbeiders Jeugd Centrale, dansend rond de Meiboom. Twee oud-AJC-vrouwen citeren flarden van de 'Trekvogelmars': "Wij Trekvogels streven naar het hoogste en graven naar het diepste." En geen alcohol of tabak. Ideaal en braafheid gingen hand in hand. Zoals bij de padvinderij: rein in gedachten, woord en daad. AJC en padvinderij werden ingezet om jeugd die in de oorlog was ontspoord op het rechte pad te brengen. Die ontsporingen zelf kwamen niet duidelijk uit de verf.
Uitgezonderd een bekentenis van Henk Hofland - 'plunderend trokken mijn vriendjes en ik door de stad' - waren er weinig verhalen waarvan je dacht: gut gut, wat een bende. Maar weer, we kijken met de ogen van nu. Kuisheid stond toen hoger in het vaandel: jonge meisjes werden na de Bevrijding publiekelijk opgeroepen zich waardig te gedragen. Nu zou je meteen de vraag eraan vastknopen: gold die oproep ook voor de Bevrijders?
Hoe langer geleden, hoe groter de vervreemding. Je kunt je nu niet meer indenken dat er slavendrijvers hebben bestaan als Sarith. Zij (Gaite Jansen) speelt de hoofdrol in 'Hoe duur was de suiker', een Vara-dramaserie over suikerplantages in Suriname rond 1765. Als je ziet hoe Sarith - een verwend nest - haar slavin Mini-Mini, nota bene haar halfzus, commandeert, dan is de upperclass in 'Downton Abbey' (elke zaterdag op België) een verzameling heiligen. "Mini-mini, kom m'n haar eens even borstelen." Mini: "Ja, misi." Sarith: "En ik wil wat drinken." Met stemverheffing: "Ik heb dorst." Direct erna: "Is mijn japon al klaar?" Mini: "Bijna, misi."
En dan probeert die krengerige Sarith ook nog de verse echtgenoot van haar stiefzus Elza af te snoepen.
Slavernij is afgeschaft, we kijken er verbijsterd naar, maar menselijke controledrift à la Sarith is nog altijd springlevend en herkenbaar.
undefined
