Schoppen tot de EU kraakt

Uiteindelijk is het studente Sterre Bolhuis die aan het einde van weer een lange debatavond Thierry Baudet de vraag der vragen stelt. In een zaaltje diep in de krochten van de Nijmeegse Radbouduniversiteit heeft Baudet vanavond betoogd dat het onderbuikgevoel een betere raadgever is dan het half ontwikkelde brein.

U had het vanavond over de waarde van intuïtie", zegt Bolhuis. "Mijn intuïtie zegt dat ik bij het referendum vóór het associatieverdrag met Oekraïne moet stemmen, omdat veel mensen in mijn universitaire omgeving vóór zijn. Ik wil u vragen hoe u als hoogopgeleide...", Baudet valt in: "... zo'n láágopgeleid standpunt kan hebben?

"De lachers zijn op zijn hand, maar de gast van vanavond gaat serieus op Bolhuis' vraag in. Baudet is zichtbaar in zijn element, tussen de leden van de Juridische Faculteits Vereniging (sinds 1927). Nu eens géén politiek debat. Maar een avond over zichzelf. De man die met GeenPeil genoeg elektronische handtekeningen wist te verzamelen dat er een referendum mogelijk werd, oogt ontspannen, voor dit publiek dat voornamelijk uit jonge Thierry Baudetjes lijkt te bestaan. Jongens met achterovergekamde haren, strakgesneden colbertjes en met manchetten die fors onder de mouw vandaan komen.

Terug naar de vraag van Sterre Bolhuis, iets anders geformuleerd: hoe kan het dat de intellectueel Thierry Baudet - jurist, filosoof, publicist en bij rechtsfilosoof Paul Cliteur en de Britse filosoof Roger Scruton gepromoveerd op 'De aanval op de Natiestaat' - plotseling hand in hand staat met een Jan Roos van GeenStijl?

"Ik was vroeger een nette D66'er", bekent Baudet. "Ik was pro Europese Unie, deelde de meningen van de grote spelers, was tegen de massa. Ik vond multiculturalisme een mooi idee. Niet iedereen hoeft immers blokjes kaas te eten." Maar door de jaren heen heeft hij zijn linkse vooroordelen achter zich moeten laten, zegt hij. Veel intenties van dit beleid zijn goed, maar de aanpak deugt volgens hem niet. In zijn hart blijf hij links, maar Baudet is de laatste jaren uitgekomen bij de Partij voor de Vrijheid van Geert Wilders. "Zijn populariteit stelt mij gerust. Ik ben het in bijna alles met hem eens." Trouwens: Baudet is óók verliefd op Donald Trump.

Die move naar rechts lijkt 'm vooral te zitten in het feit dat hij een enorm wantrouwen heeft opgebouwd tegen wat hij de heersende elite noemt, zeker als die Europees is en in zijn ogen federaal. Baudet houdt van het oude Europa, maar is uitgesproken anti Europese Unie. "Ik twijfel aan de capaciteiten van onze volksvertegenwoordigers in de parlementen of de gemeenteraden. Zij zijn niet de beste mensen." Hetzelfde gevoel heeft hij bij de hoogleraren en docenten aan de universiteiten, en de journalisten bij de dag- en weekbladen. "Ikzelf heb méér vertrouwen in het gewone volk." Baudet zegt dat hij liever wordt geregeerd door de eerste honderd namen uit het telefoonboek. "Het is eigenaardig dat er binnen de intellectuele context zoveel wantrouwen jegens de directe democratie heerst." Daar moeten we het in de toekomst volgens hem wel van hebben. Weg met die tussenlagen van incompetente bestuurders, het volk binnen de door hem zo geprezen 'natiestaat' laat zelf wel weten welke kant het op wil: via het referendum bijvoorbeeld.

Democratische revolutie
De volksraadpleging over het associatieverdrag met de Oekraïne is voor Baudet veel meer een middel - in wat hij de 'democratische revolutie' noemt - dan een doel op zich. Dat blijkt ook in de zaaltjes en kroegen waar hij deze weken in debat gaat. Wie stelt dat het referendum niet leeft, zit ernaast. Ze zijn allemaal tot de nok toe gevuld.

In proeflokaal In den Uiver, net achter de Haarlemse Bavo, mag Baudet in het achterzaaltje de degens kruisen met Kees Verhoeven (D66), het enige Kamerlid dat met hem over de Oekraïne in discussie wil. Ze zijn beide te gast bij de plaatselijke VVD-afdeling.

Verhoeven somt keurig op wat de argumenten vóór het verdrag zijn: de wederzijdse handel en de ontwikkeling van democratie en rechtsstaat in dit land aan de grens van Rusland. Baudet vliegt anders aan. Hij lanceert een aanval op het verenigde Europa door te stellen dat de toenadering tot de Oekraïne een oorlog met 10.000 doden heeft uitgelokt. Dat ziet hij ook als het businessmodel van de EU: eerst chaos scheppen en die dan vervolgens onder de eigen voorwaarden komen oplossen.

De VVD'ers uit Haarlem hadden op hun maandelijkse Thorbecke-avond een wat toegankelijker debat verwacht, maar Baudet refereert aan de Amerikaanse filosoof James Burham die schreef over de 'fusiedrang' van managers. En aan Zbigniew Kazimierz Brzezinski, de Amerikaanse geostrateeg en veiligheidsadviseur van president Jimmy Carter, die in zijn boek 'The Grand Chessboard' (1997) uitlegt waarom de Noord-Amerikanen 'Eurazië' moeten domineren. Baudet gruwt hiervan; de Verenigde Staten zijn in zijn ogen één grote vergissing. Het zijn verwijzingen die het wellicht aardig doen op de retoricaclub aan de universiteit, maar het publiek in In den Uiver grijpt naar de bitterballen.

Van de highbrow argumentatie springt Baudet plotseling over naar de praktische gevolgen die het associatieverdrag met de Oekraïne volgens hem voor Nederland heeft. De open grenzen zullen volgens hem leiden tot een stroom aan criminelen, gelukszoekers, illegale orgaandonaties en plofkippen. Maar tussen zijn geopolitieke argumenten en zijn voorspelde doemscenario over de gevolgen van het verdrag, gaapt een behoorlijke kloof. In één grote stap staat hij vanuit de retorica naast Jan Roos. Juist daarom is hij eerder door de Nijmeegse studenten uitgenodigd. Die noemen Baudet vanwege deze spagaat een 'intellectueel populist'.

Volle bak
Het circus trekt verder, en strijkt neer in Rotterdam, waar de pronte Arminius-kerk in het Museumpark is omgebouwd tot debatcentrum. Ook hier een volle bak, en het zijn weer Baudet en Verhoeven die elkaar treffen, pal naast het gezangen- en liturgiebord.

De organisatie heeft een verrassing. Ze heeft Henri de Waele uitgenodigd, hoogleraar Internationaal en Europees recht, en een van de weinige Nederlanders die alle 2135 pagina's van het associatieverdrag daadwerkelijk heeft bestudeerd.

Als een jonge versie van Jan Peter Balkenende stelt hij (met steeds de klemtóón op de laatste lettergréép) zich de vraag of de verdragstekst een 'verkering' betekent, een 'verloving' of een 'huwelijk', en wat in dat laatste geval dan de huwelijkse voorwaarden zijn. De Waele doceert dat de Europese Unie inmiddels met vijftig landen vergelijkbare verdragen heeft (Albanië, Marokko) en dat er met de Oekraïne al sinds 1998 een partnerschaps- en samenwerkingsakkoord bestaat. Het associatieverdrag is slechts een ambitieuzere versie.

Zo'n verdrag is in de ogen van De Waele géén opstap naar een EU-lidmaatschap, waar Baudet zo bang voor is. Veertig van de vijftig landen die zo'n verdrag met de EU hebben gesloten, zijn níet toegetreden. Mocht daar in het geval van de Oekraïne in de toekomst sprake van zijn, dan zal zo'n lidmaatschap opnieuw in stemming moeten worden gebracht, waarbij unanimiteit geldt. Nederland zou die toetreding dus kunnen tegenhouden.

Stapel kale feiten
Als toetje gaat de hoogleraar in op de vraag wat de gevolgen zijn van een 'nee' bij het referendum, in het geval het parlement dit overneemt en het kabinet dit antwoord aan Brussel voorlegt. Die gevolgen zijn er nagenoeg niet, relativeert De Waele. Het grootste deel van het verdrag betreft de handel, en dat deel is een puur Europese kwestie waar Nederland als lid niets over te zeggen heeft. Op dat terrein is het verdrag op 1 januari jongstleden al in werking getreden. Nederland kan alleen de verdragsteksten over de bestrijding van corruptie, witwassen en terrorisme afwijzen. Ook die over de samenwerking op justitie- en defensieterrein. De vraag is of Nederland dat als enige lidstaat, in deze tijd van dreiging, moet willen.

Het is een stapel kale feiten, die de hoogleraar bij de aftrap van het debat op het altaar van de Arminius-kerk legt. En ze raken de kern van het debat over het verdrag met de Oekraïne. Wat gaat debater Baudet daarmee doen? Helemaal niets. "Ik heb zelden zoveel flauwekul achter elkaar gehoord", zegt hij. En hij legt het betoog van toch een van de experts van de Europese eenwording naast zich neer als 'propaganda'.

Dat doet hij ook als de studenten in Nijmegen Baudet wijzen op zijn onjuiste interpretatie van historische feiten. Allemaal onzin, zegt hij met bravoure. Baudet kondigt aan zelfs de geschiedenisboeken te willen herschrijven. Want hoe komen ze erbij dat de Europese Unie dankzij de gemeenschappelijke economische belangen vrede en veiligheid heeft gebracht? Juist het streven naar één Europa heeft volgens hem geleid tot de Tweede Wereldoorlog, niet het nationalisme. En het waren de patriotten die in verzet kwamen.

Hij vat het als universitair docent nog één keer samen: "Dat de EU vrede betekent, is onzin. Dat nationalisme leidt tot oorlog, is onzin. Dat de euro rijkdom brengt, is onzin. Dat groter ook beter is, is onzin.

"De Verenigde Staten hebben in zijn ogen het probleem dat zij samen te omvangrijk zijn. Voor de Europese landen samen geldt precies hetzelfde. "Wat heeft de burger nog te zeggen? Besluiten zijn compromissen van compromissen." De 'decentralist' Baudet is erg sceptisch over het democratische gehalte van deze samengestelde grootmachten en herhaalt te ijveren voor directe vertegenwoordiging. Deze kan alleen functioneren op kleinere natieschaal. Daarom moet wat hem betreft eerst de EU ontmanteld worden. Een 'nee' tegen de Oekraïne kan een eerste barst veroorzaken, dat hoopt hij tenminste.

Het is vooral de techniek die de democratische revolutie zal ontketenen, houdt hij in Nijmegen zijn jonge Baudetjes voor. Net zoals na de uitvindingen van de boekdrukkunst de Reformatie volgde, de Verlichting en uiteindelijk de Franse revolutie. Via internet zal volgens hem een vergelijkbare omwenteling plaatsvinden. De structuur die onze informatie ordent en de filterende instanties, waarmee hij vooral de media bedoelt, zullen verdwijnen. We gaan niet meer naar een reisbureau, maar bestellen zelf een Airbnb. We raadplegen niet langer de encyclopedie, maar de door onszelf samengestelde Wikipedia. "Weg met de Volkskrant: we lezen onze zelf samengestelde timeline met bijdragen van journalisten en opiniemakers die we interessant vinden."

Track-and-tracecode
Dat alles heeft ook zijn weerslag op de democratie. Er zal steeds meer behoefte komen om te zien wat politici werkelijk dóen. "Waarom kan ik niet eenvoudig het stemgedrag van Kees Verhoeven nakijken? Welke voorstellen heeft hij de afgelopen jaren gesteund, en welke niet?" Waarom heeft een postpakketje naar Berlijn een track-and-tracecode, en een wetsvoorstel niet? Nog één dan: waarom mogen burgers maar één keer in de vier jaar een like uitbrengen? Het is juist het streven naar deze vorm van facebookbestuur dat Baudet bij Jan Roos brengt.

Regelmatig terugkerende referenda zullen volgens hem in die directe democratie een goed instrument zijn. Drie per jaar, dat moet kunnen, zeker als we allemaal via DigiD kunnen stemmen. "Weten jullie in welk land er de meeste kennis bestaat van de EU?", doceert hij de Nijmeegse studenten. "In Zwitserland! Niet eens lid van de Europese Unie, maar wel een natie met de meeste referenda. Je móet je als burger wel verdiepen.

"Weer in Rotterdam, bij zijn slotbetoog in de Arminius-kerk, kondigt Thierry Baudet aan dat hij zijn Leger des Peils de komende jaren met regelmaat zal mobiliseren om in Nederland referenda over Europese voorstellen af te dwingen. Tot de Unie kraakt. Maar nu eerst een biertje.