'Scholen begeleiden hun leerlingen onvoldoende'

Minister Bussemaker wil het effect van buitenschoolse (huiswerk)begeleiding en privéscholen onderzoeken, zo meldde Trouw op 28 oktober. Het doel van dit onderzoek is duidelijk: Bussemaker wil voorkomen dat het echte onderwijs straks 'in de schaduw' plaatsvindt en de gewone scholen er alleen nog maar zijn voor de kansarmen. Dat is inderdaad onwenselijk. Ik ben het daar hartgrondig mee eens.

Het lijkt me zinvoller om te kijken naar de vraag waaróm er steeds meer gebruik wordt gemaakt van externe (huiswerk)begeleiding. Er is blijkbaar een groeiende behoefte, waar particuliere organisaties op inspringen. Waar komt die behoefte vandaan? Ik heb daar, werkend in een particuliere praktijk voor individuele begeleiding, wel een idee over.

Wanhoop
De heersende opvatting is dat het gaat om ouders die koste wat kost hun kinderen op de havo of het vwo willen krijgen. Ik denk dat dit maar een klein deel van het verhaal is; ik kom ze niet tegen in mijn praktijk.

Wat ik wél tegenkom, zijn ouders die wanhopig zijn omdat hun kind op school de begeleiding ontbeert die het nodig heeft. Het gaat dan vaak om begeleiding bij het leren van vaardigheden die een voorwaarde vormen om goed te leren. Zoals agendagebruik, leren plannen en 'leren leren' (verschillende leerstrategieën uitproberen). Maar ook samen met de docent onderzoeken waarom een toets slecht gemaakt is ondanks een goede voorbereiding (leren van fouten). Of ondersteuning bij opdrachten waarbij je moet samenwerken.

Scholen hebben daar geen tijd voor. Studievaardigheden worden hooguit in het begin van het eerste jaar kort aangestipt. Bij een onverwacht slecht gemaakte toets kunnen leerlingen een toetsanalyseformulier invullen waaruit zij zelf conclusies moeten trekken. En als het groepswerk niet goed verloopt, is het de bedoeling dat de leerlingen dit zelf met hun groepsgenoten oplossen.

Zelfstandigheid
Veel leerlingen worden op het gebied van zelfsturing overvraagd. Terwijl duidelijk is dat vaardigheden als plannen, reflecteren, evalueren, problemen oplossen, op tijd hulp vragen en eigen verantwoordelijkheid nemen in de adolescentie nog in ontwikkeling zijn en dús begeleiding behoeven.

Veel scholen blijven desondanks uitgaan van een zelfstandigheid die er vaak nog niet is. Als leerlingen vervolgens ook nog geproblematiseerd worden ('niet gemotiveerd, lui, niet het juiste niveau') dan is elke basis om in rust en vertrouwen te leren verdwenen.

En er is nog een probleem. Veel scholen hebben door de te snelle invoering van digitale systemen hun organisatie niet op orde. Het is voor leerlingen een zoektocht om helder te krijgen wat er van hen wordt verwacht. Zij verdrinken in onoverzichtelijke, niet eenduidige informatie. Leerlingen snakken naar duidelijkheid. Ook op dit vlak schieten veel scholen, jaren achtereen, tekort.

Tijd en aandacht
Ik denk dat scholen te veel op hun bord hebben. Zij kampen met een overladen onderwijsprogramma, steeds meer administratieve rompslomp, te grote klassen en passend onderwijs. Niet alleen leerlingen worden overvraagd, hetzelfde geldt voor docenten. Het lukt ze niet meer écht aandacht aan hun leerlingen te besteden. Dit maakt dat ouders uitwijken naar privéonderwijs.

Voor goed onderwijs is tijd en aandacht nodig. Alleen dan kunnen scholen realiseren wat zij in hun visie zo mooi verwoorden, maar in de praktijk niet waarmaken: 'de leerling centraal'.

Francis Luijckx: Praktijk 'Zicht op leerlingen' voor individuele leerlingbegeleiding in Wageningen