Schemerlamp

Een noodzakelijke toevoeging maar niet meer essentieel: de stilte van de Bosnische massagraven zal hierdoor niet meer doorbroken worden. Het boek zelf, dat van Srebrenica, heeft zijn plaats in ons collectieve geheugen gevonden en wordt dus niet meer dichtgeslagen. Net zoals je andere werken, die over systematische vernietiging van mensenlevens handelen in de algehele, gedienstige of medeplichtige onverschilligheid van hun omgeving, nooit meer kunt sluiten.

Als ik aan die maand juli 1995 terugdenk, zie ik vooral beelden. Die van Nederlandse soldaten die voor de Servische beulen hand en spandiensten verrichtten door hun toekomstige slachtoffers al vast van elkaar te scheiden en te helpen afvoeren. De schaamte is begrijpelijk. En ook is het begrijpelijk dat ontelbare argumenten worden aangevoerd om het aandeel van Dutchbatters in die julimaand te verzachten. Om van de beschuldiging van lafheid eindelijk, hopelijk, af te komen.

Mee eens: terugvechten was riskant en misschien suïcidaal gezien de krachtsverhoudingen. Akkoord: de VN lieten het afweten. Ook waar: andere (grotere) landen namen niet hun verantwoordelijkheid. Maar hier gaat het niet om. Niet om de passiviteit van de overrompelde krijger maar om zijn actieve behulpzaamheid.

Het gaat om de welwillendheid waarmee Nederlandse soldaten, na de val, de beulen gedienstig werden in plaats van protesteren, dwarsliggen, rebelleren, dreigen, schreeuwen of desnoods zwijgzaam op de grond gaan zitten. Alles was beter geweest dan de miserabele rol van beulassistenten in ruil voor een schemerlamp in cadeauverpakking (de commandant) of een krat Hollandse bier (de jongens), een paar dagen later in Zagreb.

En daarmee komen de nieuwe beelden bij mij op: de foto's van de gerepatrieerde Dutchbatters in de Kroatische stad. Die opgeluchte jongens gestold in een sliertje vol schuim. Dansend, drinkend en lallend terwijl hun gegeneerde premier toekeek. Zich verliezend in een wereldvreemde polonaise terwijl, verderop, commandant Karremans de pers vertelde dat in de hel die hij had gedogen, 'geen good of bad guys' bestonden. Alleen goede militaire strategen, en Karremans vond hoe dan ook dat Mladic die titel wel verdiende.

En natuurlijk komen later, via de communicatieafdeling van de moordmachine, de laatste en definitieve beelden. Die van een bijna bibberende besnorde officier die zijn muzikale vaardigheid misbruikte. Zozeer dat je op dat moment hoopte om alle piano's op aarde in vlammen te zien opgaan. De smeekbede was helder: op die 400 Nederlandse pianisten schiet je niet en wat al die anderen betreft...

In de jaren die volgden vond men in ieder geval geen pianospeler, rottend in de massagraven rond Srebrenica. 'Is this voor my wife?' Nee, die schemerlamp was voor de gehele natie bedoeld en ook voor de internationale gemeenschap. Als een schandvlek in een lichtkring gevangen. Niet aannemen, moeten heel wat kijkers hebben toen gedacht, want in de schemering zag je al duidelijk de schaduwen van duizenden vage gedaantes.