Saudi-Arabië: de hel voor afvalligen

In de woonkamer dringt het geluid van slippende autobanden door. Het is vroeg in de ochtend, kwart over acht in Riyadh, Saudi-Arabië. Aïsja zit op de bank in haar ouderlijk huis. Voordat ze op Skype komt, moet ze eerst nog haar haar kammen, en de slaap uit haar ogen wrijven. "Dat geluid is niets", zegt ze. "Sukkels uit de buurt.”

Ik ontmoette Aïsja op Facebook. Daar speelt haar leven zich eerst en vooral af, bij gebrek aan mogelijkheden in de werkelijkheid van een land dat de sharia strikt toepast. Onder een schuilnaam chat ze met vrienden en deelt ze plaatjes en filmpjes. Met name van zoenende meisjes. Over een haperende verbinding vertelt de 29-jarige Aïsja over zichzelf. "Ik ben geen moslim, en ja, ik val op vrouwen.”

Dingen die niemand in haar land mag weten. Op afvalligheid staat in Saudi-Arabië de doodstraf, door hoofdafhakking. Op homoseksualiteit staat minstens gevangenisstraf.

Alles

Maar er is bij Aïsja meer wat niet bekend mag worden. Dat ze weg wil. Dat ze plannen maakt om te ontsnappen. Vandaar dit tijdstip: nu slaapt haar familie nog en kan ze vrijuit spreken. Een tweede gesprek vindt aan het begin van de nacht plaats. "Ergens in 2012 begon ik op internet naar kennis te zoeken", vertelt ze. "Dat was het jaar dat ik alles doorkreeg.”

Met 'alles' doelt Aïsja op haar begrip van de wereld, dat tot die tijd bepaald was door de dogma's van wahabitische geleerden. "Ik ben niet honderd procent atheïst geworden. Maar ik geloof in elk geval niet in de God waar iedereen het over heeft. Dat maakt me in de ogen van de wahabieten een afvallige.”

Sinds vorig jaar maart geldt atheïsme volgens de Saudische wet als 'terrorisme'. "De regering ziet dat echt als gevaar. Ze beschouwen je als staatsvijand", legt Aïsja uit. Hier ben je al snel 'anders', vertelt ze. "Voor de minste afwijking van het ideaal moet je naar de gevangenis, of krijg je zweepslagen.”

Aïsja is bij lange na niet de enige jonge Saudische die zich op sociale media tegen de door het koninkrijk voorgeschreven denkwijze keert. Saudiërs behoren tot de meest fervente smartphonegebruikers ter wereld.

Voor de Saudische studenten Mohammed (23) en Waleed (24) heeft internet hun leven drastisch veranderd. Op hun studentenkamer in Groningen vertellen de vrienden er graag over. Dankzij een studiebeurs van het Saudische koningshuis volgen de twee mannen daar een geneeskundestudie. Mohammed zit op het tapijt, leunend tegen een tv-meubel, Waleed in kleermakerszit op de bank.

BlackDucks

Vragen en twijfels over het geloof had Mohammed altijd al. "Over dingen die ik oneerlijk vond, bijvoorbeeld. Als God mij gemaakt heeft, met mijn slechte kanten, waarom moet ik daar dan voor naar de hel?" Hij staart voor zich uit. "Ik dacht heel lang dat het aan mij lag. Dat ik gewoon moest proberen een goed mens te zijn, dat de antwoorden dan vanzelf wel zouden komen."

Tot hij via Twitter op een boek stuitte van Abdullah Al-Qasemi, een Saudische geleerde die ooit fatwa's uitvaardigde, maar later atheïst werd. "Ik downloadde zijn boeken. Atheïsten zijn buitenlanders, dacht ik altijd. Maar deze gast was een Saudiër - in hem kon ik me herkennen."

Hij ontdekte de YouTube-talkshow BlackDucks, waarin de Egyptenaar Ismaïl Mohamed met atheïsten spreekt om een einde te maken aan hun demonisering. Toch hield Mohammed zijn gedachten voor zich. "Mijn vader heeft veel macht, vanwege zijn geld en connecties. Door het geloof te betwijfelen, zou ik hem tegen me krijgen, en met hem zowat het hele land.”

Stroomversnelling

Eenmaal aan het studeren in Nederland kwam zijn twijfel in een stroomversnelling. Tot hij drie jaar geleden helemaal van zijn geloof viel. Op familiebezoek voor de ramadan kwam het thuis in Saudi-Arabië ter sprake. "Mijn moeder bleef vragen: waarom bid je niet, waarom lees je geen Koran, doe je niets voor je geloof? Ik probeerde haar uit te leggen hoe ik dacht." Het liep hoog op. "Ik weet dat mijn moeder me gewoon wilde redden, dat haar intentie puur en goed was.”

Nog diezelfde avond stond zijn vader voor hem. Schreeuwend. "Was ik nog wel een moslim? Hij dreigde me aan te geven bij de autoriteiten. Hij probeerde me te slaan." De volgende dag ging Mohammeds vliegtuig terug naar Nederland. Daar kon zijn vader niets meer aan doen. Wel probeerde hij zijn studiebeurs stop te zetten. "In de voorwaarden stond dat ik alles moest terugbetalen als ik ook maar iets deed dat de mensen van de beurs niet zinde.”

Mohammed vroeg asiel aan in Nederland en kreeg dat op grond van zijn afvalligheid. De Nederlandse advocate die hem bijstond handelde ook de dreigementen van zijn vader af - hij hoefde de universiteit niets te betalen. Met zijn vader heeft hij niet meer gesproken. "Wel met mijn moeder. En mijn broer en zus kan het niets schelen dat ik niet meer geloof."

Bij Waleed begon het allemaal met een berichtje van zijn moeder. 'Neef zegt schokkende dingen op Twitter!', appte ze vanuit Saudi-Arabië naar haar zoon in Groningen. Die neef toonde zich in tweets een afvallige. "Ja", legt Waleed uit, "moeders zitten ook massaal op Twitter. Hun roddelcircuit is wijdvertakt. Ze was in alle staten over mijn neef en wilde checken of haar kinderen nog wel op het goede pad waren.”

Twee dagen na dit voorval belandde Waleed hier in huis. Om een blowtje te roken. "Met deze kerel", wijst hij naar Mohammed. "De derde jongen in ons gezelschap was een traditionele moslim. Die jongen bevroeg Mohammed over zijn ongeloof, en vond het maar niets. Hij bleef de dingen herhalen uit de boeken die ze ons op school hebben ingestampt. Ik zei niets, maar ik luisterde. En ik hoorde dat alles wat Mohammed zei klopte.”

Gigantische achterstand

Waleed nam nog diezelfde avond een besluit. "Daar, op dat moment, begon ik diep van binnen alles in twijfel te trekken wat me ooit was geleerd. En ik besloot helemaal vanaf nul te beginnen met denken.”

Urenlang bracht hij door op YouTube. Hij keek naar een verfilming van 'The God Delusion'. Debatten van Europese atheïsten. "Ik begon veel geschiedenisboeken te lezen. Ik ontdekte mijn gigantische achterstand. Er is bij ons in de lessen geen verleden vóór de Profeet, en het houdt op in de dertiende eeuw, toen de Mongolen hun verovering op Bagdad vierden, en het islamitische rijk viel.”

Mohammed valt hem hoofdschuddend bij. "Ja, de Eerste Wereldoorlog? Tweede Wereldoorlog? Nooit iets over gehoord op school of op de universiteit.”

Des te meer Waleed ontdekte, des te groter zijn verontwaardiging. Hij begon ook te tweeten. Onder eigen naam stak hij de draak met een Saudische sjeik. "Die man hamert er vaak op dat een mens zich niet op dit aardse leven moet richten, maar op het hiernamaals. Terwijl hij zelf zijn zoon dure auto's en vakanties cadeau geeft." In een mum van tijd had zijn moeder het gezien. Waleed: "Ze was hysterisch. Eerst hebben mijn ouders me verstoten, maar na een tijdje krabbelden ze terug. Ik ben hun enige zoon en stamhouder. Zonen zijn in onze cultuur nu eenmaal hoog gewaardeerd." Hij fronst. "Misschien houden ze ook wel van me."

Psycho

Nu is de situatie van Waleed netelig. Wat hij gaat doen? "Voorkomen dat ik terug moet." Hij hoopt dat hij geen asiel hoeft aan te vragen. "Ik ga gewoon hard studeren, en proberen om hier werk te vinden.”

Het leven van Mohammed en Waleed is onzeker - maar van hun vrijheid kan Aïsja, die als vrouw geen kant op kan, alleen maar dromen. Zonder toestemming van je vader kom je als meisje in Saudi-Arabië de deur niet uit. Laat staan dat je het land kunt verlaten. Twee keer heeft Aïsja al geprobeerd weg te lopen. Maar twee keer ging het mis. Van haar laatste poging zijn haar ouders op de hoogte. "Dat ik niet gestraft ben, heb ik alleen aan mijn vader te danken. Hij denkt dat ik niet goed wijs ben. Psycho, zei hij. Gelukkig.”

Nog een reden om weg te willen is dat haar moeder haar mishandelt, zegt Aïsja. Slaat, treitert, bang maakt. "Mijn moeder denkt dat dat normaal is, omdat ze werd geslagen door haar broers." Haar vader nam vroeger van reizen naar de VS cassettebandjes van Michael Jackson mee. De kleine Aïsja was fan. "Zo worden als hij, dat is mijn droom. Boy George vond ik ook geweldig. Ik wilde dansen zonder angst. Net als zij."

Nu slijt Aïsja haar dagen op de bank. "Op internet eigenlijk. Echt veilig is het niet. Er zitten spionnen van de religieuze politie op Twitter en Facebook, die mensen uit hun tent proberen te lokken." Een tijdje speelde ze het computerspel The Sims, waarbij je in de huid van een virtueel mens kruipt. Tussen haar facebookfoto's is een still uit het spel te zien - twee meisjes zoenend in de keuken. Boven hun hoofden zweeft een groene diamant, wat betekent dat hun geluksmeter aanslaat. Naast de afbeelding grapt een van Aïsja's facebookvrienden: 'Haram!' 'Zondig!’

Massagepraktijk

Er ís hulp voor Saudische vrouwen die weg willen. Op internetfora en in facebookgroepen zijn vertrouwenspersonen te vinden. Iman Willoughby (39) is zo iemand. Tot haar 26ste woonde Willoughby - haar alias is 'goddeloze vrouw' - in Saudi-Arabië. Ze zat drie maanden in de gevangenis omdat ze werd betrapt toen ze een lift had aangenomen van een mannelijke collega. Vrouwen mogen zich niet met een onbekende man in een ruimte begeven. Na een uitwisseling voor haar geneeskundestudie bleef ze in Canada. In de stad Halifax runt ze nu een massagepraktijk.

Hoeveel Saudiërs Willoughby het land uit hielp? "Ik denk een stuk of vijftig, meest vrouwen. En ik krijg steeds meer verzoeken. Op dit moment help ik er zes tegelijk." Sinds 2008 is ze bereikbaar via haar blog. Op podcasts vertelt ze over haar geloofsafval. "Mijn ouders denken dat ik ga branden in de hel." Ze lacht er schamper om. "Ik denk dat zij degenen zijn die nu al in de hel leven.”

Haar herinneringen zijn zwart. Bidden, vijf keer per dag, werd er thuis van kinds af aan in geslagen. "En toch", vertelt Willoughby via Skype, "heb ik er nooit iets van geloofd. Al vanaf dat ik een jaar of tien was vond ik het allemaal erg, erg bedenkelijk. Ik begreep het niet, en begon het langzaam te verafschuwen.”

Desgevraagd stuurt Aïsja een bericht vanaf haar telefoon - ter bevestiging van haar identiteit. Eng, vindt ze, want misschien kan de overheid wel bij haar telefoongegevens. Binnen een dag krijgt ze een waarschuwing van Facebook, dat iemand haar account als 'aanstootgevend' heeft gerapporteerd. Iets wat de spionnen regelmatig doen om ongelovigen dwars te zitten. Half in paniek stuurt ze een chatberichtje. "Dit is de eerste keer dat dit me overkomt. Hoe kan dat nou?" Een dag later, als er verder niets gebeurt, is ze gerustgesteld. Ik ben geen spion. Op haar facebookpagina verschijnt een foto van een stelletje dat verkleed is in knuffelbeerkostuums. "Dit wil ik doen met mijn toekomstige vriendin.”

De namen van Aïsja, Waleed en Mohammed zijn gefingeerd. Hun werkelijke namen zijn bij de redactie bekend.