Sapjes zonder suiker kunnen toch ongezond zijn, als kinderen er te veel van drinken.

Dan is het toch even schrikken als de Voedsel- en Warenautoriteit (VWA) -vorige week- komt met een rapport over kunstmatige zoetstoffen in levensmiddelen -frisdranken en limonadesiroop vooral- en de kans op een ziekmakende overdosis bij kleine kinderen. Dan is al gauw de mare: Het zijn light-producten, want er zit geen suiker in; dus denk je als ouder het is oké, maar dan blijkt het weer niet goed.

,,Dat is een logische reactie van ouders'', vindt Patricia Schutte van het Voedingscentrum. ,,Je probeert goed te doen door voor light-producten te kiezen, maar dan blijken die kunstmatige zoetstoffen voor problemen te kunnen zorgen.''

Ze benadrukt dat het gevaar voor gezondheidsproblemen erg klein is. ,,Het onderzoek gaat uit van maximale hoeveelheden zoetstof per kilogram lichaamsgewicht. Je moet wel veel drinken voor je aan die maximale hoeveelheid komt.'' Toch is onderzoek zinnig vindt Schutte.

,,Het frisdrankgebruik met name bij kinderen neemt snel toe. Bovendien worden kunstmatige zoetstoffen door de industrie steeds meer gebruikt, omdat ze, anders dan suiker, geen dikmakers zijn. Dit onderzoek, de eerste in zijn soort in Nederland, is een waarschuwing goed te letten op die twee ontwikkelingen.''

De VWA onderzocht de vier meest gebruikte kunstmatige zoetstoffen in levensmiddelen: Aspartaam, cyclamaat, sacharine en acesulfaam K. Het blijkt dat in 4 procent van de onderzochte producten de door de Warenwet maximaal toegestane concentraties zoetstoffen wordt overschreden. Dat is niet alarmerend. De gemiddelde Nederlander overschrijdt de maximale waarden niet, maar voor specifieke groepen kan het wel opgaan, vermelden de VWA-onderzoekers. Zij vonden dat met name bij kinderen tussen de 1 en 4 jaar en de 4 en 7 jaar een overschrijding van cyclamaat-inname reëel is. ,,Bij meer dan twee glazen frisdrank per dag krijgen deze dreumesen al te veel cyclamaat binnen'', zegt VWA-onderzoeker Erik Konings. ,,Kleine kinderen zitten al gauw aan de norm, omdat het gaat om hoeveelheden zoetstof per kilogram lichaamsgewicht. Bovendien, en dat was de invalshoek van ons onderzoek, is er sprake van stapelingseffecten. Die zoetstoffen zitten niet alleen in frisdrank of siroop maar ook in yoghurtdranken, chocolademelk en vruchtensappen.''

Volgens de Wageningse toxicoloog prof. Ivonne Rietjens zijn de gevolgen van een overdosis cyclamaat niet om te schrikken. ,,Het gaat dan om maag- en darmproblemen. Dat blijkt uit dierproeven. Voor een mens is dan nog eens uit veiligheidsoverwegingen de factor 100 ingebouwd. Maar toch vind ik het VWA-onderzoek alarmerend genoeg om maatregelen te nemen. Dat gebeurt ook naar aanleiding van eerdere studies. De EU-autoriteiten hebben bepaald dat eind juli dit jaar de maximale productnorm voor cyclamaat omlaag gaat van 400 microgram naar 250 microgram per gram gewicht. Dat is een goede zaak.''

Cyclamaat is overigens in de VS verboden. Rietjens is niet bekend waarom. Volgens Schutte van het Voedingscentrum omdat er ooit bij ratten blaastumoren zijn geconstateerd na het gebruik van te veel cyclamaat. Uit Europese onderzoeken is dat nooit naar voren gekomen. De toxicoloog benadrukt dat de E-nummers in voeding de best onderzochte ingrediënten zijn. ,,Er is geen reden voor paniek. Integendeel, het systeem blijkt goed te werken. Er is nu een kans op het overschrijden van de ADI (aanvaardbare dagelijkse inname) geconstateerd. Die ADI wordt aangepast.''

De VWA geeft echter een sterkere waarschuwing af. De onderzoekers wijzen erop dat hun studie is gebaseerd op het consumptiepatroon van 1997/'98. Sinds die tijd is er wel het een en ander gebeurd. Zo constateert het onderzoek dat het gebruik van light-frisdranken na 1998 is toegenomen van 12 liter naar 18 liter per hoofd van de bevolking. Verder is het niet ondenkbaar, aldus het rapport, ,,dat in verband met het obesitas-probleem steeds meer individuen uitsluitend gebruik maken van light-varianten''. Als kleuters en peuters dat doen is een overschrijding van de ADI voor cyclamaat door het drinken van fris en limonadesiroop met een factor twee mogelijk. Worden echter deze producten nog gecombineerd met chocolademelk, vruchtensappen, tandpasta en vitaminepreparaten, dan is een hogere overschrijding mogelijk.

Daar komt nog bij dat de VWA enigszins alarmerend constateert dat bij de lagere EU-productnorm voor cyclamaat, die eind juli dit jaar verplicht wordt voor de industrie, een kwart van de onderzochte producten over de schreef gaat. Dat is toch niet niks.

,,Nee, dat is het zeker niet'', zegt Jouke Schat, directeur van de Vereniging Nederlandse Frisdranken Industrie, de koepel van de frisdrankproducenten.

,,Wij hebben ook geen probleem met de conclusie van de VWA. Het knelpunt zit alleen bij de 1 tot 4 jarigen. Voor hen maken wij echter die frisdrank niet. Dat geven we ook aan in brochures en op onze website. Mijn ervaring is, ook als vader, dat die jonge kinderen frisdrank helemaal niet lekker vinden. Zij houden niet van koolzuur.''

Patricia Schutte beaamt dat uit telefoontjes blijkt dat ouders hun hele jonge kinderen ook geen frisdrank geven. Maar, geeft ze toe, ouders hebben niet altijd zicht op het gebruik van frisdranken als die onder handbereik staan. Kan je cyclamaat niet gewoon weglaten? Schat: ,,Ja dat kan, maar dan moeten wij meer aspartaam en acesulfaam K gaan gebruiken en dan stuit je op hetzelfde probleem.''

Cyclamaat is goedkoop, het wordt vanwege kostenvoordelen veel gebruikt. Schat van de frisdrankindustrie bevestigt dat cyclamaat goedkoper is dan andere zoetstoffen.

,,Kosten spelen echter nauwelijks een rol. Op een fles frisdrank van een liter waarvoor je in de winkel zo'n 70 cent betaalt, bedragen de kosten voor zoetstof amper een procent. Waar het om gaat is de smaak. Eén stof geeft niet de lekkerste zoeting. Je hebt er altijd twee of drie nodig. En cyclamaat is een stabiele zoetstof. Daarom wordt dat vaak gebruikt. En wat dat predikaat 'suikervrij' betreft, dat vind ik geen misleiding van de consument. Die begrijpt dat suikervrij betekent 'geen calorieën' en niet dat hij zich helemaal lam kan drinken aan frisdrank.''