Samsom: Akkoord kan blauwdruk zijn voor andere migratieroutes

Het is een akkoord dat veel overeenkomsten vertoont met het plan waar Sam­som zich de afgelopen maanden sterk voor maakte: bootmigranten in Griekenland terugsturen naar Turkije, om erkende vluchtelingen per luchtbrug naar Europa te laten komen.

In hoeverre is plan-Samsom nu het plan-Europa?
"Ik ga dat niet helemaal uitventen. Het is ook niet mijn plan. Ik ben een van de politici die hier vanaf december heel hard voor is gaan pleiten, maar het is bedacht door het European Stability Initiative, een denktank voor Turks-Europese betrekkingen. Bondskanselier Merkel is ook met onderdelen ervan aan de slag gegaan en misschien wel het allerbelangrijkste: de Turkse premier Davutoglu is ermee gekomen."

Waarom denkt u dat het kan gaan werken?
"Je gaat niet 5000 euro betalen aan een mensensmokkelaar en het risico lopen om iemand te verliezen onderweg of zelf te verdrinken, om een dag later weer aan de kust van Izmir te staan. Dan ben je niks opgeschoten en heel veel geld kwijt."

De VN hebben kritiek op het terugsturen van vluchtelingen naar Turkije, omdat zij daar onvoldoende bescherming zouden krijgen.
"Zij hebben daar zorgen over. Die heb ik ook. Er komt wel wat bij kijken om dit plan met respect voor internationale verdragen en mensenrechten uit te voeren. Sommige mensen kun je niet terugsturen naar Turkije, maar de meesten wel. Als je het goed en zorgvuldig doet, is het in overeenstemming met internationaal recht."

Hoe solidair is het om bootvluchtelingen terug te sturen naar Turkije?
"Het is solidair om met Turkije afspraken te maken over een eerlijker verdeling van het vluchtelingenvraagstuk. Het is niet solidair om op Lesbos te wachten tot er een bootje aankomt waarop mensen zitten die net hun kind hebben verloren."

Wel om hen meteen terug te sturen?
"Omdat daarmee die route stopt. Ik heb nooit begrepen wat respect voor mensenrechten betekent als je mensen onderweg gewoon laat verdrinken. Dat is toch niet rechtvaardig? Dat is darwinisme ten top en heeft niets met sociaal-democratie te maken."

Als het lukt om de Turkije-Griekenland-route te blokkeren, worden andere routes weer aantrekkelijker. Wat dan?
"Dat is een zekerheid. Europa is het continent van welvaart, rechtvaardigheid en rijkdom; het gedroomde continent voor heel veel mensen. Misschien is dit akkoord met Turkije wel een blauwdruk voor het reguleren van die andere routes."

U ziet meer deals zoals die met Turkije voor zich?
"Bij Libië-Lampedusa kan ik me daar nog weinig bij voorstellen, maar voor de langere termijn is dat natuurlijk de enige optie. Je kunt als continent niet toestaan dat de Middellandse Zee een massagraf is, omdat mensen hierheen willen komen."

Wat vindt u van de kritiek dat Europa zwicht voor Turkse chantage?
"Het vluchtelingenvraagstuk heeft niks met chantage te maken, maar alles met solidariteit. Dat je dan met de Turken moet samenwerken omdat je gezamenlijk dat vraagstuk op wilt lossen, vind ik eerlijk gezegd niet alleen maar slecht. Heus, ik maak me grote zorgen over de ontwikkelingen in Turkije, maar ik constateer ook dat tien jaar lang niet met elkaar praten de situatie niet heeft verbeterd, maar verergerd. Misschien is het dan tijd om de strategie te wijzigen en wel met elkaar te gaan spreken. Dan kun je ook eens stevig met elkaar de confrontatie aan over hoe je met persvrijheid en mensenrechten omgaat."

Bent u niet bang dat Turkije gaat marchanderen met Europese voorwaarden voor bijvoorbeeld het visumvrij reizen?
"Als ze de boel technisch niet op orde hebben, gaat het niet door. Zo simpel is het. Ik denk dat het eerder vastloopt op wantrouwen dat heel snel weer kan toenemen als een van beide kanten zich niet aan de afspraken houdt rond terugname of hervestiging. Er zijn natuurlijk een miljoen praktische bezwaren die je daarvoor kunt aanvoeren. Daarom ben ik voorzichtig optimistisch. Ik pretendeer niet dat we een wondermiddel hebben gevonden."

Welk binnenlands signaal hoopt u dat dit akkoord afgeeft?
"Dat we het onder controle hebben en straks zelf bepalen hoeveel mensen er komen. Mensen hebben nu moeite met de komst van asielzoekerscentra omdat ze niet weten of er daarna nog een moet komen, en daarna misschien nog wel een. Die onzekerheid is niet alleen ongewenst, maar onacceptabel. Als je een welvaartsstaat zoals Nederland wilt onderhouden, moet je zicht hebben op wie er binnenkomt en hoeveel mensen er binnenkomen. Dat kunnen er best veel zijn, daar ben ik ook principieel voorstander van, maar je moet het wel onder controle hebben."

Op uw plannen klonk de laatste weken stevige kritiek. Voelt u zich politiek gerehabiliteerd nu uw ideeën in Europa op papier staan?
"Kennelijk was er veel weerstand die overwonnen moest worden. Nou, laat ik zeggen: dat is mijn baan. Dit soort idealen verwezenlijken tegen de stroom in, dat is waar ik hier voor zit. Ik ben blij dat het lukt, en verder ook niet. En overschat mijn bijdrage nou niet, aub. Ik ben een politicus in een Europees land en niet het grootste."