Salah Abdeslam: Patatjihadist of logistieke spil?

Een lulletje rozenwater. Zo noemde de Belgische journalist Eric Goens Salah Abdeslam vrijdagavond in het televisieprogramma 'Pauw'. Goens trok zich na de aanslagen van 13 november in Parijs voor een documentaire honderd dagen terug in de Brusselse wijk Molenbeek, de thuisbasis van een groot deel van de terroristen van 13 november. "Abdeslam is er tussenuit geknepen", zei Goens. "Hij heeft zichzelf niet in de martelarenstand verheven."

Volgens Goens nam Abdeslam alleen door zijn lange onderduik - hij hield het vier maanden uit - in de verbeelding van velen mytische proporties aan. "Voor sommigen is hij uitgegroeid tot het meesterbrein van de aanslagen, ten onrechte."

De Frans-Tunesische advocate Samia Maktouf waarschuwt tegen de neiging de rol van Salah Abdeslam (26) te minimaliseren. "Hij was duidelijk een van de organisatoren van de operatie", zegt Maktouf in haar kantoor aan de Parijse Champs-Elysées. "Hij heeft auto's en appartementen gehuurd, waterstofperoxide en ontstekers voor de bomgordels gekocht, hij reisde Europa rond om andere terroristen te vervoeren en hotelkamers voor ze te reserveren"

Uit wat bekend is geworden uit de eerste verhoren, blijkt dat Abdeslam zich waarschijnlijk de rol wil aanmeten van spijtoptant, vervolgt Maktouf, die onder andere familie vertegenwoordigt van de slachtoffers die in het Bataclan-theater vielen. "Abdeslam heeft zijn ondervragers een schat aan informatie aangeboden. Over wie bij 13 november betrokken was, waar de wapens vandaan komen, wie de bomgordels heeft gemaakt, waar het commando is getraind."

Zijn doel is strafvermindering aldus de advocate: "En media die hem afschilderen als onbeduidend, dienen dat streven en beledigen en passant de slachtoffers. Als hij echt een spijtoptant was geweest, had hij zich al veel eerder kunnen melden bij de politie."

Overschat
Dat hij bijna vier maanden kon onderduiken in Sint-Jans-Molenbeek heeft Maktouf geen seconde verbaasd. "Hier vond Abdeslam de steun die hij nodig had. We weten nu dat hij ook plannen had om vanuit Molenbeek opnieuw toe te slaan."

Mathieu Guidère, arabist, terreuronderzoeker en kenner van Islamitische Staat - van hem verscheen deze maand het boek 'Le retour du Califat' (De terugkeer van het kalifaat) - zucht eens diep aan de telefoon. Het belang van Abdeslam wordt naar zijn idee enorm overschat. "De opwinding rond zijn arrestatie komt de Franse en Belgische autoriteiten goed uit omdat ze zo hun strubbelingen - de samenwerking verliep op zijn zachtst gezegd stroef - te boven kunnen komen met een grote vangst."

Maar Abdeslam is geen meesterbrein: "Dat was Abdelhamid Abaaoud die aan zijn einde kwam bij de actie op 18 november in de Parijse voorstad Saint-Denis. Hij was ook geen logistieke chef, hij was zelfs niet eens een adjunct-hoofd logistiek in de organisatie van 13 november."

Wat is Salah Abdeslam dan wel? Een kleine crimineel die zich door vrienden liet gebruiken voor hand- en spandiensten, vermoedt Guidère. "Dat zie je wel vaker."

Voetbal en cannabis
Salah - die zijn baan bij het gemeentelijk vervoerbedrijf kwijtraakte omdat hij niet kwam opdagen - stond in Molenbeek bekend als een jongen die vooral van voetbal, Jupiler, meisjes en cannabis hield. Een patatjihadist dus eigenlijk, vrij naar voetbalcoach Leo Beenhakker die zijn spelers verwend vond en ze de 'patatgeneratie' doopte.

Salahs vijf jaar oudere broer Brahim had enkele jaren een bar in Molenbeek, Les Beguines, de Begijnen, die in november 2015 moest sluiten omdat er in cannabis werd gehandeld. De echtgenote van Brahim - die zichzelf in Parijs opblies - verklaarde dat haar man het liefst de hele dag blowde en in bed lag.

De decadent-westerse levensstijl is in het geval van de familie Abdeslam geen kwestie van tactiek, van taqiyah, denkt Guidère. Taqiyah is de methode om de ongelovige vijand en de inlichtingendiensten zand in de ogen te strooien. Zo ging Mohamed Merah, 'de scootermoordenaar van Toulouse' naar een nachtclub op dezelfde dag dat hij twee Joodse kinderen op het schoolplein door het hoofd had geschoten. "Salah was eenvoudig niet zo fanatiek als de anderen", zegt Guidère. "Dat verklaart waarom hij zich niet heeft opgeblazen."

Brahim was een ander geval. 'Hij was van een ander kaliber want hij stierf wel als kamikaze, nadat hij stond te prutsen met zijn bomgordel in een café op de Boulevard Voltaire en alleen mensen heeft verwond omdat alleen de ruglading van zijn explosieven afging. Degene die van deze broers is overgebleven is het minst geradicaliseerd en het minst interessant."

Massamoord
Maar als hij dan niet zo jihad-minded was, waarom deed Salah dan mee aan de voorbereiding op een massamoord? "Het is niet waarschijnlijk dat hij wist waar dit om ging", denkt Guidère. "Hij wilde zijn maat Abaaoud helpen, mogelijk in ruil voor geld of gewoon uit loyaliteit. Waarschijnlijk wist hij niet waar hij precies mee bezig was."

De groep van 13 november van was verdeeld in drie commando's van drie man elk en elk commando had een ander doel in Parijs: het Stade de France, de caféterrassen en de Bataclan. "Alleen Abaaoud zal overzicht hebben gehad, hij coördineerde. Het is niet waarschijnlijk dat men van elkaar wist wat men ging doen, dat is geen voor de hand liggende modus operandi."

Salah Abdeslam was niet belangrijk en niet professioneel, zo vat Guidère het belang van de Molenbeeker met de Franse nationaliteit samen. "Dat blijkt ook uit het feit dat hij zich in Molenbeek heeft teruggetrokken, waar hij vroeg of laat wel tegen de lamp moest lopen. Als hij van groot belang was geweest voor IS dan was hij wel naar Syrië teruggegaan. Maar dat liet hij natuurlijk wel uit zijn hoofd als mislukte martelaar. Hij verschool zich thuis voor sympathisanten van IS."

Ongelooflijk stom
Een andere duidelijke aanwijzing voor het gebrek aan vakmanschap van Abdeslam ziet Guidère in het feit dat hij snel na zijn aanhouding is gaan praten. "Dat is echt ongelooflijk stom, ik wist niet wat ik hoorde. Hij had helemaal niets hoeven zeggen want ze hebben strikt genomen heel weinig tegen hem, een paar sms'jes. Nu heeft hij verteld dat hij er van af heeft gezien om zich zelf naar een andere wereld te helpen bij het Stade de France."

Het bericht dat Salah Abdeslam plannen gehad zou hebben voor een aanslag met het nieuwe netwerk dat hem verborgen hield, kan Guidère moeilijk serieus nemen. "Waarom duurt dat dan zo lang? Dat hij dan al lang kunnen doen."

Zelfs als informatiebron is de waarde van Abdeslam heel beperkt, denkt Guidère. De krant Le Monde voorspelt dat dat de verklaringen van Abdeslam 'ongekend nieuw licht' zullen werpen op de aanslagen en de omvang van de terroristische dreiging in Europa vanwege 'Abdeslams centrale rol in de organisatie'. "Hij zou zelfs de boel in de war kunnen sturen door zijn ondervragers op het verkeerde spoor te zetten als men te veel aandringt. Dat risico is groot, omdat hij er nu belang bij heeft om zich zo belangrijk mogelijk voor te doen."

'Bruxellistan'
België krijgt veel kritiek omdat het weinig gedaan zou hebben tegen het ontstaan van radicalisme in vooral de omgeving van Brussel, een stad die in sommige Franse media is omgedoopt tot 'Bruxellistan'.

Samia Maktouf diende namens de ouders van een van de slachtoffers in de Bataclan, Valentin Ribet, een klacht in bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) tegen de Belgische autoriteiten. "Het gaat ons om de waarheid", zegt Maktouf, die de voorwaarde dat nationale rechtsmiddelen eerst moeten zijn uitgeput om naar het EHRM te stappen hoopt te omzeilen. "De Belgische autoriteiten hebben gefaald in alle opzichten. Ze hebben niet de maatregelen genomen om mensen te beschermen die onder hun jurisdictie vallen, niets gedaan om het netwerk in Molenbeek te ontmantelen terwijl de aanwijzingen zich opstapelden", meent de advocate. "Er is zelfs niets gedaan met concrete waarschuwingen die de politie in juli 2014 heeft gekregen over contacten tussen de broers Abdeslam en Abaaoud die toen in Syrië verbleef en hun plannen voor een aanslag."

Guidère haalt er zijn schouders over op. "Iedereen geeft België er de laatste dagen flink van langs. Maar Brussel ligt nu eenmaal gunstig ten opzichte van Parijs waar de aanslag moest plaatsvinden en men profiteerde van het gebrek aan communicatie tussen inlichtingendiensten. Het lijkt alsof iedereen vergeten is dat er ook Molenbeken zijn in Nederland, Frankrijk en Duitsland, of pakweg Italië, waar het gevaar ook vandaan kan komen."