Ruud Lubbers, een groot staatsman meteen indrukwekkendverantwoordelijkheidsgevoel

Het tv-programma ‘Kijken in de ziel’ zond begin januari interviews uit met de nog levende oud-premiers. Jan Peter Balkenende verscheen. Wim Kok en Dries van Agt ook. Alleen Ruud Lubbers ontbrak, vanwege ‘gezondheidsproblemen’.

Het was een teken aan de wand. Het ging al enige tijd niet goed met Lubbers, hij had zich teruggetrokken uit het openbare leven. Toch komt zijn overlijden, vandaag op 78-jarige leeftijd, voor velen als een schok. Ook minister-president Mark Rutte wist niet dat zijn situatie zo ernstig was, zei hij in een eerste reactie.

Ruud Lubbers (1939-2018) was de langstzittende premier van Nederland. In 1973 kwam hij uit het niets naar Den Haag om minister van economische zaken in het kabinet-Den Uyl te worden. Negen jaar later nam hij als jongste minister-president ooit (43 jaar) het roer over van Dries van Agt. Lubbers bestreed het financieringstekort en de economische crisis en maakte naam met zijn zakelijke manier van opereren.

Voor Rutte was Lubbers ‘de minister-president uit mijn jeugd’, de man die erin slaagde Nederland door moeilijke tijden te loodsen. Oud-premier Jan Peter Balkenende roemt ‘zijn moed’ om miljarden te bezuinigen en in te grijpen in de sociale zekerheid, in de wetenschap dat hij zich bij lang niet iedereen geliefd zou maken.

Het beleid van Lubbers leidde tot veel maatschappelijke protesten, maar hij blies ook het polderoverleg nieuw leven in door veel te overleggen met de vakbeweging en werkgevers over bestrijding van de werkloosheid. Dat mondde uit in het beroemde Akkoord van Wassenaar, waarbij arbeidstijdverkorting werd afgesproken in combinatie met loonmatiging.

Het onmogelijke mogelijk maken

Lubbers repte ooit in een terugblik op zijn eigen leiderschap over ‘pragmatische no-nonsensepolitiek’. “Dat was ons gezicht. Altijd tot oplossingen komen over de ideologische verschillen heen.” Zijn kracht was het mogelijk maken van het onmogelijke. Met doortastendheid oogstte hij, ook in het buitenland, waardering.

De behendigheid van Lubbers als premier komt vooral tot uitdrukking in de zin die hij bezigde als hij zijn natuurlijke neiging zich ergens mee te bemoeien weer eens niet kon bedwingen. “Mag ik even met je meedenken”, zei hij dan tegen een vakminister, wat betekende dat hij de oplossing zelf al gereed had.

Als premier regeerde Lubbers twee keer met de VVD en één keer met de PvdA, met Wim Kok als minister van financiën. Die laatste periode leek hij de grip op het Binnenhof als grote regelaar te verliezen. Hij vertrok uit Den Haag pas nadat hij had aangekondigd niet op de nieuwe CDA-lijsttrekker Elco Brinkman te stemmen, maar op nummer drie Ernst Hirsch Ballin. Het resulteerde in een mislukte leiderschapswissel en de electorale neergang van de partij.

De huidige CDA-leider Sybrand van Haersma Buma noemt Lubbers ‘een groot staatsman’. “Een hele generatie Nederlanders groeide op in de tijd dat hij minister, fractievoorzitter en premier was.” Ook koning Willem-Alexander reageerde: “Wij gedenken hem ook als een moedig en invoelend mens.” D66-fractievoorzitter Alexander Pechtold herinnert aan het ‘spitsvondig taalgebruik’ van de overleden minister van staat. Niet voor niets is ‘Lubberiaans’ een begrip. Hij kon met onnavolgbare woorden als ‘afconcluderen’ en ‘neertunnelen’ kritische journalisten het bos in sturen.

De uitvaart van Lubbers is dinsdag in zijn woonplaats Rotterdam.

Lees ook de necrologie die Wilfried van der Bles schreef over Ruud Lubbers: Ruud Lubbers (1939-2018): de man van het onmogelijke compromis