Rufus' operateske hutspot

Rustig en onopvallend. Stilletjes een salade wegkauwend, uitkijkend over het windstille, grijze Amsterdamse IJ. Rufus Wainwright is op deze vroege middag zowat in alles het tegenovergestelde van het beeld dat hij zelf meestal oproept - de uitgesproken en ietwat rellerige nicht, met uitdagende songs als 'Gay Messiah' en gekleed in felle outfits die perfect passen bij zijn al even felle teksten.

Wainwright is net in Amsterdam geland, vanuit Toronto. Met hoofdpijn en een jetlag. Maar hij laat deze dag alles gelaten over zich heen komen - interviews, fotosessies, en die avond een optreden van een minuutje in 'De wereld draait door'. Het is half november en de wereldster is in Amsterdam om alvast even te repeteren voor de tournee die hij met Amsterdam Sinfonietta gaat maken. En daar horen dit soort promotie-activiteiten nou eenmaal bij, wat absoluut niet wil zeggen dat hij in het ons toebedeelde halfuur routineus of verveeld een verhaaltje afdraait.

Heuse klassieke orkesten, groot of klein, boezemen Rufus Wainwright geen angst in, zegt hij. Hij trad er al vaak mee op, overal ter wereld. "Ik hou van de akoestische weelde van een ouderwetse orkestklank met veel strijkers." Zijn vaak tegen de bombast aanschurkende popsongs ademen iets klassieks, hebben 'vette' orkestrale arrangementen en zijn veelal erg operatesk.

Clichématig

Het is niet voor niets dat de Canadese singer-songwriter met dat typische, nasale stemgeluid zich heeft gestort op het componeren van opera's - ouderwetse, 19de-eeuwse opera's welteverstaan, met zo'n groot symfonisch orkest in de bak. Zijn eerste opera 'Prima Donna' ging in 2009 in Manchester in première, alwaar Wainwright en zijn partner verkleed als Verdi en Puccini verschenen. De opera kreeg her en der zuinige kritieken. Men wist zich niet goed raad met deze mengvorm van pop en 'clichématige' operamuziek. Maar de prelude van 'Prima Donna' alleen al geeft aan dat we hier met een serieus componist te maken hebben.

De opvolger wordt 'Hadrian', gebaseerd op Marguerite Yourcenars roman 'Herinneringen van Hadrianus'. De tweede akte is net af, zegt Wainwright. Er moeten er nog twee volgen. Première voorzien in 2018 in Toronto.

En nu dus een tournee met het klassieke strijkorkest Amsterdam Sinfonietta. Het orkest, dat elk jaar een programma maakt met een niet-klassieke zanger of musicus, stelde hem de samenwerking voor. Wainwright was positief verrast, maar had ook wel wat bedenkingen. "Een paar weken achtereen met een klein ensemble door Nederland touren, dat is iets wat ik nog niet eerder deed. Maar al nadenkend over dit project kwam ik erachter dat ik een diepe relatie met de Lage Landen heb. De mensen hier hebben mijn muziek, en die van mijn vader, mijn moeder, mijn tante en mijn zus altijd hogelijk gewaardeerd. Dus voelde het goed.

"En toen had ik vlak nadat ik het verzoek uit Nederland kreeg een gesprek met de klassieke bariton Thomas Hampson, met wie ik in de toekomst een project gepland heb. Hampson had net een serie concerten met Amsterdam Sinfonietta gedaan en was daar reuze enthousiast over. 'Doen!', zei hij. Alles viel dus wonderbaarlijk op zijn plaats. Ineens was het alsof dit project al in de kosmos besloten lag."

Bont en boeiend

Het muzikale programma van de tournee benadrukt de Canadese roots van Wainwright. Er klinkt muziek van pa en ma Wainwright, van zus Martha, van tante Anna McGarrigle, van de overleden Lhasa de Sela, van wijlen Leonard Cohen en van Joni Mitchell. Allemaal Canadezen. Daarnaast zal Wainwright klassieke aria's zingen van Verdi, Berlioz en Rameau - tussendoor speelt Amsterdam Sinfonietta klassieke intermezzi. Bont en boeiend, een echte Wainwright-hutspot.

'All I Want', naar het lied van Joni Mitchell, staat er boven de concerttournee. Een documentaire over Wainwright van jaren terug had dezelfde titel en twee van zijn beste cd's heten 'Want One' en 'Want Two'. Er is vast een connectie.

"Jeetje, ja. Die documentaire. Die was ik eerlijk gezegd helemaal vergeten. Maar misschien moeten we niet al te veel achter de titel zoeken. 'All I Want' geeft aan dat ik in dit programma muziek ten gehore breng die ik graag wil zingen. All I want is to sing these songs.

"In Toronto, waar ik woon, vierden we drie jaar geleden de 70ste verjaardag van Joni Mitchell. Ze zong zelf ook en men stond op de stoelen voor haar. Mijn Duitse echtgenoot kende haar en haar muziek niet, maar op dat concert raakte hij helemaal in haar ban. Ik luisterde als het ware opnieuw naar haar muziek door zijn oren. 'All I Want' is vooral ook een hommage aan Joni.

"Een programma hoeft wat mij betreft niet altijd een concept te hebben. We hebben gedacht aan een Frans thema, zelfs aan Schuberts liedcyclus 'Winterreise'. Maar uiteindelijk kwamen we dus uit bij de songs die ik zelf graag zou zingen. Veel Canadese muziek inderdaad, en ja, vanwege de liedjes van Leonard Cohen, van mijn moeder en van Lhasa de Sela een programma met een droef tintje, omdat zij er alle drie niet meer zijn. Maar een beetje grafstemming in het midden van de winter in Holland - dat is best stemmig, toch? Sowieso is rouwen tamelijk toepasselijk gezien de recente ontwikkelingen in de Verenigde Staten."

Even lijkt het of Wainwright uitgebreid op de nieuwe politieke situatie in wil gaan. Hij houdt zich in.

"Maar, zoals ik zei, niets is echt vooraf gepland. Het voegde zich als vanzelf, en dat vind ik een goed teken. Als je niets vooraf bedenkt en de songs komen mooi bij elkaar, moet het wel een goed programma zijn. Nee, het nummer 'Agnus Dei', waarmee de cd 'Want Two' opent, zit er niet bij. Had gekund ja. Grappig dat je die titel noemt, want ik heb weer zo'n soort lied gecomponeerd. Een 'Ave Maria'. Ik heb het opgedragen aan de Roemeense operadiva Angela Gheorghiu, die het ook gaat uitvoeren en opnemen.

"Het programma met Amsterdam Sinfonietta is een goeie mix van de betere popmuziek en klassiek. We proberen overeenkomsten in de verschillende stijlen aan te tonen. Niet op een krampachtige manier. Je moet niet per se willen bewijzen dat een bepaalde popsong heel erg op een lied van Schubert lijkt. Dat werkt niet. Ik ga zelf de aria 'Di provenza il mar il suol' uit Verdi's 'La traviata' zingen en 'L'île inconnu' uit de liedcyclus 'Les nuits d'été' van Berlioz."

Wainwright waagt zich ook aan een van de allermooiste barokaria's uit het repertoire - 'Tristes apprêts' uit Rameau's opera 'Castor et Pollux'. Dat stuk springt er in de programmering behoorlijk uit.

"Ik ben al lang een verwoed luisteraar naar klassieke muziek. Toen de opname van 'Castor et Pollux' onder leiding van William Christie uitkwam, heb ik die direct gekocht. Ik werd daardoor fan van Christie en raakte helemaal geobsedeerd door die 'Castor'-opname. Ik ken die mooie aria eruit dus al heel lang. Toen Sofia Coppola de aria gebruikte in haar film 'Marie Antoinette' was ik boos. Ik ben al geen liefhebber van Sofia Coppola, maar zij snijdt de aria roekeloos in stukken, hele maten sneuvelen op de snijtafel. Dat staat voor mij gelijk aan heiligschennis. Rameau componeerde werkelijk perfecte muziek. Daar ga je niet in hakken."

Intuïtie

Wainwright is een zanger met een jaloersmakende techniek. Alleen al zijn adembeheersing is - letterlijk - adembenemend. Hij kan tonen tot in het schier oneindige oprekken. Dat komt behoorlijk operatesk over.

"Vergeet niet dat ik in tegenstelling tot klassieke zangers in een microfoon zing", reageert Wainwright laconiek. "Ik hoef daardoor niet zoveel kracht te zetten om over een orkest heen te komen. Eigenlijk weet ik helemaal niets van zangtechniek af, heb ook nooit een zangleraar of een coach gehad. Alles is op gevoel en intuïtie ontstaan. Maar het is waar, ik hou ervan om een toon zo lang mogelijk uit te zingen. Zo lang dat ik zelf ook weleens denk: 'Doe niet zo belachelijk'. Als klein kind hoorde ik thuis al muziek van de Egyptische Oum Kalthoum, wier stem eindeloos leek te zweven. En dan die authentieke flamenco-zangers uit Spanje die hun stem tot op het randje van wat mogelijk is brengen. Ik hou van dat soort heilige acrobatiek van de stem. Als je een noot lang aanhoudt, kun je gedurende die tijd verschillende kleuren en aspecten van zo'n toon met je stembanden onderzoeken.

"En wat echt een bonus voor mijn stemontwikkeling is geweest, was het concertprogramma dat ik van Judy Garland kopieerde en uitvoerde. Ik leerde daardoor postuum een heleboel van haar. Om haar songs te kunnen zingen, moest ik echt een betere zanger worden. Ik kon vroeger nog weleens als een opgeblazen ballon klinken. Dan zong ik met een charmant soort van wanhoop. Heel aandoenlijk vind ik, als er nu naar luister. Inmiddels heb ik een vorm van meesterschap in mijn zang ontwikkeld; er zijn voor mijn stembanden maar weinig valkuilen meer."

Wainwright zelf heeft een direct herkenbaar geluid. Een pregnante, beetje nasale stem. Opvallend dat hij in het programma muziek zingt van vergelijkbare zangers, die ook allemaal een ongewoon geluid produceren.

"Ik hou van stemmen met een haakje. Weg van de norm. Raar. Excentriek. Ik val bijvoorbeeld als een gek voor 'How deep is the ocean', gezongen door Ethel Merman. Vooral in Groot-Brittannië willen ze de popmuziek in vakjes stoppen, in verschillende periodes. Het lijkt wel op wetenschap met termen als de Manchester Sound en dergelijke. Ik heb altijd gehouden van zangers die op niemand anders leken, te beginnen met mijn ouders.

"Muziek is tegenwoordig zo voorspelbaar en overgeproduceerd. Ik bloei op bij echte livemuziek, met veel musici. Dat wordt steeds zeldzamer. Daarom hou ik ook zo van opera, waaraan werkelijk alles live is. 'Hadrian', mijn tweede opera, wordt ouderwets groots - in vier akten, met tien personages en spelend in Italië, Griekenland en Egypte, met de nadruk op de homoseksuele liefdesrelatie tussen Hadrianus en Antinoüs. Een echte Grand Opera ja. Ik schrik absoluut niet terug voor die vorm en ik heb goeie hoop dat het genre zal overleven.

"Mensen hebben het nodig verlicht te worden, opgetild te worden, getransporteerd naar een andere wereld. Opera kan dat bewerkstelligen. Ik zie mijzelf niet als redder, maar ik vind het wel waard om voor te vechten."

De tournee van Rufus Wainwright en Amsterdam Sinfonietta begint op 4 januari in Groningen. Daarna Amsterdam (5), Leiden (7), Tilburg (8), Zwolle (10), Utrecht (11), Eindhoven (13), Enschede (14), Rotterdam (16), Heerlen (17).

Een heus klassiek orkest boezemt de Canadese singer-songwriter Rufus Wainwright geen angst in; hij trad er al vaker mee op, overal ter wereld. foto's bram petraeus

undefined