Rond kinderarbeid heerst nog altijd stilte in Kenia

Een jongen van een jaar of tien slentert op zijn slippers met een kleine kudde koeien langs een stille, boomrijke laan van een chique buitenwijk van Nairobi. Hij probeert het vee, dat groter is dan hij, met een stok in het gareel te houden, maar ze zwalken van de ene groene berm naar de andere. Waarom is hij niet op school? Hij haalt zwijgend de schouders op – gewoon, niets bijzonders – en loopt verder.

Zoals deze jongen zijn er veel in Kenia: overal zijn op doordeweekse dagen kinderen te zien die niet in de schoolbanken zitten. Ze bedelen, verkopen puntzakjes met oude pinda’s en poetsen schoenen. En dat zijn alleen nog de zichtbaar werkende kinderen. Anderen verrichten arbeid verborgen in huishoudens, op afgelegen akkers, in steengroeven en keukens van restaurants.

Kinderen mogen in Kenia werken vanaf hun zestiende. Het meest recente onderzoek naar kinderarbeid in Kenia dateert van twee jaar geleden en werd gedaan door de afdeling internationale arbeidszaken van het Amerikaanse ministerie van arbeid (ILAB) – Kenia zelf had voor het laatst data vergaard in 2000. Uit het Amerikaanse onderzoek bleek dat meer dan 3,5 miljoen kinderen tussen de vijf en veertien jaar werkten, op een bevolking van zo’n 48 miljoen mensen.

Het gebrek aan door Kenia zelf verzamelde gegevens is symptomatisch voor het gebrek aan belangstelling van de overheid voor het probleem. “Er heerst een grote stilte rond kinderarbeid”, zegt Caleb Odhiambo van de Keniaanse afdeling van Save the Children. “Armoede dwingt ouders hun kinderen in te zetten om genoeg geld bij elkaar te krijgen om te overleven. Er zijn ook culturen waar onderwijs niet hoog wordt aangeslagen en waar het gewoon is dat kinderen van jongs af aan werken, zoals bij herdersvolken.”

Schoolgeld

In 2001 werd wettelijk vastgelegd dat basisonderwijs gratis is, maar in de praktijk moeten ouders gemiddeld 30 euro per kwartaal betalen. Ondoenlijk voor zo’n 40 procent van de bevolking: die leeft onder de armoedegrens en moet rondkomen van een euro per dag. De scholen zelf spreken liever niet van ‘schoolgeld’, maar hebben het over bijdragen voor de bewaker, reparaties aan het gebouw en extra lessen. Overheidsscholen voelen zich ertoe gedwongen, omdat ze niet rondkomen van wat ze van de staat krijgen.

“Onderwijs echt gratis maken en ook een maaltijd per dag verstrekken, maakt het voor ouders aantrekkelijker om hun kinderen naar school te sturen”, zegt Odhiambo. “In het gewest Turkana, waar vooral veenomaden leven, leert de ervaring dat een gratis maaltijd op school wonderen doet. Het aantal leerlingen nam fors toe.” Veel gezinnen die onder de armoedegrens leven, kunnen zich maar één maaltijd per dag veroorloven.

Kinderarbeid is een taboe, ervoer Trouw tijdens een bezoek aan een steengroeve in Kitengele, even buiten Nairobi. Grote brokken steen worden daar met de hand losgehakt, stenen voor huizenbouw worden uit de rotsen gebeiteld en restanten worden kapotgeslagen tot hoopjes grind. Dit werk wordt bestempeld als zwaar en gevaarlijk werk en is pas toegestaan vanaf achttien jaar. Toch werken hier ook minderjarigen, vertellen bewoners in de omgeving. Maar in de steengroeve zelf wordt het verontwaardigd ontkend, en meteen volgen er ook dreigementen.

Een andere ongezonde werkplek is de vuilstortplaats Dandora, twaalf hectare groot, ingeklemd tussen sloppenwijken aan de rand van Nairobi. De meeste mensen die er werken zijn op zoek naar metaal dat ze verkopen aan handelaren. Het wemelt er van glasscherven en elektronisch afval, waardoor werkers op de afvalberg zichzelf blootstellen aan tetanusinfecties en kwikvergiftiging. Het werk levert een of twee euro per dag op.

Een gesprek met kinderen op de vuilnisbelt wordt afgekapt door volwassenen. Ze zijn bang dat de politie wordt ingelicht. Die kunnen misschien wel omgekocht worden, maar zelfs het beetje smeergeld dat daarvoor nodig is, kunnen de ouders van werkende kinderen niet betalen.

Waarschuwingsbrief

Kenia heeft nauwelijks arbeidsinspecteurs. De arbeidsorganisatie van de Verenigde Naties, ILO, adviseert één inspecteur per 15.000 arbeidskrachten. Als dat voorschrift zou worden toegepast, had het land minstens dertienhonderd arbeidsinspecteurs moeten hebben, het zijn er nog geen honderd. Die schrijven weleens een waarschuwingsbrief aan de werkgever en soms wordt de politie ingeschakeld. Maar wat kunnen honderd inspecteurs uitrichten in een land veertien keer zo groot als Nederland?

En als die inspecteurs wel optreden? Soms werkt het bestraffen van kinderarbeid zelfs averechts. Zoals in huishoudens zonder ouders of grootouders of andere familieleden. Daar neemt het oudste kind de taak op zich om voor de anderen te zorgen en geld te verdienen. “Als het zo’n kind wordt verboden te werken, gaat dat hele gezin naar de knoppen”, zegt Odhiambo van Save the Children. “Er is niet één passende oplossing voor het probleem van kinderarbeid. Elke situatie vereist een aangepaste aanpak.”

Arme gezinnen sturen hun kinderen soms naar familie of kennissen met meer geld, in de hoop dat er voor hen gezorgd wordt en dat ze naar school gaan. Maar vaak eindigen deze kinderen als een spotgoedkope hulp in de huishouding of, erger nog, worden ze ingezet als sekswerkers.

En ook daartegen wordt nauwelijks opgetreden. In hotels en bars in de grote steden en langs de kust zijn ‘s avonds vaak meisjes en ook enkele jongens te zien die zich aanbieden als sekswerkers – soms worden ze zelfs door ouders of ooms of tantes afgeleverd. Weliswaar heeft de toeristenpolitie een afdeling die belast is met de strijd tegen de seksuele uitbuiting van kinderen. Maar uitgaansgelegenheden worden vaak van tevoren gewaarschuwd als de politie op bezoek komt.

Begrip voor al die situaties is nodig, zegt Odhiambo, en elk van de 47 gewesten in Kenia moet daar aandacht aan besteden. “Het is belangrijk dat de overheid luistert, naar ouders én naar kinderen. Als ze begrijpt wat er gaande is, kan er actie worden ondernomen.”

Kinderen aan het woord

M’n zus en broers gaan wel naar school, voor mij is er geen geld

Victor Wanjiri (14)
“Ik werk samen met mijn moeder in de kraam waar ze tweedehands kleren verkoopt. Dat doe ik nu een jaar, omdat er geen geld voor school is. Ik heb de lagere school afgemaakt, ik was er op een na de beste van de klas. Maar ik moest van school, omdat mijn ouders scheidden. Mijn vader nam m’n zusje en twee broers mee, die gaan wel naar school. Hij wilde dat ik bij mijn moeder bleef. Hij belooft altijd geld te sturen voor school, maar dat doet hij uiteindelijk nooit. Mijn moeder wil dat ik met haar werk, ze is bang dat ik op het verkeerde pad beland als ik niets doe. Ik krijg geen salaris of zakgeld, want we maken te weinig winst. Meestal maar 600 shilling (5 euro - red.) per dag. Als ik naar school kon, zou ik hard studeren, want het is mijn droom om arts te worden.”

‘Ik zou liever naar school gaan, dan kon ik stewardess worden’

Cynthia Mbeneka (15)
“Ik werk nu drie jaar als hulp in de huishouding. Ik maak schoon, ik was, kook en zorg voor de kinderen. Meestal begin ik om zes uur ‘s morgens en rond acht uur ben ik klaar. Ik woon bij de familie, maar zaterdag en zondag ga ik naar huis, naar mijn moeder en broertje en zusjes. Mijn moeder heeft geen vast werk en daarom moest ik na de basisschool gaan werken. Een vader is er niet. Ik was niet zo erg goed op school, want soms verzuimde ik maanden, omdat mijn moeder het schoolgeld niet kon betalen. Een deel van mijn salaris, 3500 shilling (ruim 30 euro - red.) per maand wordt gebruikt om mijn broertje en zusjes naar school te sturen. De mensen waar ik werk zijn aardig, maar ik zou veel liever naar school gaan. Dan had ik later stewardess kunnen worden. Dat lijkt me leuk, ook al heb ik nog nooit in een vliegtuig gezeten.”

Lees meer over kinderarbeid in ons dossier.

Lees ook:

Minder kinderarbeid en milieuvervuiling: waarom worden de mooie beloftes niet waargemaakt?

Deelnemers aan de convenanten komen hun afspraken niet altijd na, zegt de SER. Tijd voor hardere afspraken.