Rock-'n-roll in de muren gesleten

Johan Gijsen ploft neer op het paarse nepleer van de bank. Hij klopt er weemoedig op. De kleedkamer van poppodium Tivoli Oudegracht. "Hier is het allemaal gebeurd", grijnst de programmeur. Het is geen grote ruimte. In de spiegel zit een barst. Tuindeuren komen uit op een minuscule binnenplaats. "Waar de bands konden roken."

Dolend backstage wordt langzaam duidelijk waarom Tivoli na morgen haar deuren sluit. Het is er krap. Te krap, voor de ambities van Tivoli, te krap voor de groeiende bezoekersaantallen. En soms zelfs voor de artiesten.

Vanaf het podium, uitkijkend over de lege, met TL-balken verlichte zaal, vertelt de lange Limburger met smaak hoe de in 2010 overleden Solomon Burke hier ooit optrad. De tegen de 200 kilo wegende soullegende zat inmiddels in een rolstoel. En die kregen ze niet via dat kleine trapje backstage het podium op. Om Burke via een zaal met wachtende fans naar boven te tillen, was ook weer zoiets. Gijsen opent een deurtje naast het podium, naar een opslaghok, waar reservelampen en kabels liggen. "Dus hebben we hem hier anderhalf uur voor aanvang neergezet. Tafeltje erbij, wat te drinken gegeven. Hij vond het prachtig."

Gijsen (39) begon in 2001 als assistent-programmeur en is inmiddels hoofd programmering. "Het is mijn tweede huis. Er zullen weinig mensen zoveel van deze zaal houden als ik. Maar ik weet zelf ook wel hoe afgeragd het is. En dat we hier weg moeten. We krijgen nu bijna 250.000 bezoekers per jaar. Dat past gewoon niet."

Tourbussen mogen niet de gracht op. "Dus parkeren ze bij de Jaarbeurs, en rijden wij heen en weer om alle apparatuur hier te krijgen. Dat moet via de zaal naar binnen, omdat er geen achteringang is. Na een uitverkocht concert begint de dansavond voor studenten: dan heb je een uur om alles weg te krijgen. Door een zaal waar nog publiek is en door die lange gang waar al een rij staat." Dan is er nog de gebrekkige ventilatie, de geluidsoverlast, de beperkte mogelijkheden wat betreft danceconcerten. "De hele logistiek van dit pand is niet berekend op wat we doen, en wat we willen doen."

undefined

Gekraakt

Oudegracht 245 was heel lang geleden een klooster, daarna een weeshuis, en in de jaren twintig van de vorige eeuw vestigde zich er de Nederlandsche Vereeniging voor Spoor- en Tramwegpersoneel. Nadat de gekraakte concertzaal bij Lepelenburg in 1979 afbrandde, kraakte Komitee Tivoli Tijdelijk in 1981 het inmiddels leegstaande rijksmonument aan de Oudegracht. De punkbeweging wilde niet dat hun poppodium zou samengaan met concertgebouw Vredenburg, zoals de gemeente wilde. Nu, meer dan dertig jaar later, gaat dat alsnog gebeuren.

Gijsen is enthousiast over de nieuwe locatie, het zalencomplex TivoliVredenburg, met name over de Ronda-zaal, waarbij in het ontwerp de intimiteit van de oude Tivoli is meegenomen. Alleen is de ingesleten charme van Oudegracht 245 niet mee te verhuizen. Geef het een paar jaar, zegt Gijsen. "Het ruikt nu nog naar lijm, verf en plastic, maar het zal straks ook naar bier en zweet ruiken. Ik ben ervan overtuigd dat de nieuwe zaal over een paar jaar ook rock- 'n-roll is. Met een hart, met een ziel."

Die ziel van Tivoli is samen met de herinneringen in de muren getrokken. In de scheve vloer van de zaal. In de krappe gangetjes. Herinneringen aan Wilco, Gijsens favoriete band. Aan R.E.M., die in 2003 een week lang in Tivoli bivakkeerden als voorbereiding op hun Europese tournee. Aan Calexico, Franz Ferdinand, Editors, dEUS, Queens of the Stone Age. Allemaal wereldacts die lieten weten het zonde te vinden dat het podium verdwijnt.

undefined

Pingpong met Prince

Anekdotes zijn er genoeg. Van die keer in 1999, toen Prince opbelde omdat hij een verrassingsoptreden wilde geven. "Stond hij vooraf in de Spiegelzaal (de kleine bovenzaal, red.) te tafeltennissen met Lenny Kravitz, Larry Graham en Candy Dulfer. En tijdens de show voorspelde hij de aanslagen van 9/11." Over die keer dat bij skaband Bad Manners het riool overliep en het publiek in de drek stond. De band speelde door. Of die keer dat iemand van Audio Bullys zich backstage met een dame op de wc had opgesloten. "Dat gebeurde wel vaker, maar toen hij met haar van het toilet afkwam lag de wc-pot eraf. Waar hij zich overigens herhaaldelijk voor verontschuldigde."

"Ze waren in de kleedkamer vaak met vrouwen bezig. Ik ga ook niet zeggen dat hier nooit drugs zijn gebruikt. Dat hoort bij rock-'n-roll, dat maakt het rijtje af. Maar het is niet zo spannend als iedereen denkt. Als zo'n band vier weken door Europa toert, doen ze echt niet alles wat wij in films zien. Dat houdt geen mens vol."

En dat zanger Eddy Vedder van Pearl Jam na een optreden kruipend uit Kafé België kwam, aan de overkant van de Oudegracht? "Ja, hij had hem goed geraakt. Ik weet niet of het kruipend was, maar hij roept nog altijd tijdens optredens in Nederland: 'Hello Holland, thanks for introducing me to the devil and the king!' Een Duvel en een De Koninck. Later stond hij op Pinkpop, zijn Tivoli-shirt was hij kwijtgeraakt. Maar hij vond het zo gaaf dat hij met stift het logo op een ander shirt had geschreven, wat hij droeg op Pinkpop."

Wat er nu met het rijksmonument gaat gebeuren is onduidelijk. Gemeente Utrecht laat weten dat het verkocht zal worden, bij de aanbesteding zal 'rekening worden gehouden met het cultureel-historische karakter' van het pand. De historische Vereniging Oud-Utrecht heeft een prijsvraag uitgeschreven om tot een bestemmingsplan te komen, en heeft al tientallen reacties gekregen. De gemeente juicht dit initiatief toe, maar de woordvoerder benadrukt dat deze ideëen louter tot inspiratie zullen dienen. Hoe lang de aanbesteding duurt is onduidelijk, de gemeente hoopt in de tussentijd tot 'een tijdelijke invulling' te komen om leegstand te voorkomen.

Morgen geeft Kyteman het laatste Tivoli-concert ooit. Daarna is er alleen nog een besloten feest voor alle medewerkers van de afgelopen dertig jaar. Voor het eerst in lange tijd weet programmeur Gijsen niet wat er in zijn tweede huis op het programma staat. Alleen dat het emotioneel gaat worden. Ook nu stokt zijn stem soms, wanneer hij praat over al die mensen die het hebben opgebouwd, zoals productiemanager Erik Mans 'die het hier nog gekraakt heeft'. "Het is heel dubbel. Hoe enthousiast we ook zijn over het nieuwe pand, het is verschrikkelijk dat dit hier weg gaat. Dit komt nooit meer terug."

undefined

Pearl Jam, 4 maart 1992 - Erik Arendonk

Erik Arendonk (47, toen 25) was tussen 1985 en 1993 regelmatig in Tivoli te vinden. Zijn broertje werkte er, Erik kon regelmatig op de gastenlijst. Tientallen concerten bezocht hij, en Pearl Jam is hem altijd bijgebleven. "Het was de juiste band op het juiste moment. Nirvana had even ervoor Paradiso platgespeeld, 'Alive' en 'Even Flow' waren hits op MTV. Ze hoefden de zaal niet te veroveren, het explodeerde vanaf het openingsnummer. Ze kregen enorm veel energie van het wilde publiek. Er werd veel gestagedived, tegen het eind stond het podium vol dansende mensen. Tamelijk geweldig was dat zanger Eddy Vedder, die nogal van klauteren hield, via de speakersinstallatie naar het balkonhek klom om aan het balkon heen en weer te slingeren. Tivoli had in die tijd een hele alternatieve scene. Zo'n band als Pearl Jam paste daar perfect bij."

undefined

Pixies, 24 september 1988 - Daan Westerink

Daan Westerink (46, toen 20) zag in 1990 dat een vriendin in Tivoli een blokje hasj gaf aan Flea, bassist van de Red Hot Chili Peppers. Die slikte het in één keer door. Maar de beste herinneringen heeft ze aan Pixies. "Met die legendarische muur van geluid. Dat enorme enthousiasme van die band. Waanzinnig. Het moet in 1988 zijn geweest, ik had Engels gestudeerd maar alsnog verstond ik de tekst niet helemaal goed. Misschien lag het aan het geluid, misschien omdat ik voor het eerst van mijn leven blowde, maar ik was er heilig van overtuigd dat ze 'Where's My Bike' zongen. Mijn fiets was net gestolen, het moest natuurlijk 'Where's My Mind' zijn. Ik had het gevoel dat ik opsteeg, dat ze een privéconcert gaven. Dat heeft ook te maken met die kleine, intieme sfeer van Tivoli. Ik vind het ongelofelijk verdrietig dat het verdwijnt."

undefined

White Stripes, 27 februari 2002 - Katja van Nus

Katja van Nus (43, toen 31) bewaart al haar concertkaartjes in een oude doos, maar die van The White Stripes kan ze even niet vinden. Maar ze was erbij, een jaar voor de doorbraak van het rockduo met megahit 'Seven Nation Army'. "De hype was er al een beetje, en zeker in Utrecht scoorde hun geflirt met kunststroming De Stijl. De dag ervoor hebben ze nog het Rietveld-Schröderhuis bezocht. Tijdens het concert stonden we nog grapjes te maken over het drummen van Meg White, dat maakte het duo uniek: die drummer die eigenlijk niet kon drummen en de tegenstelling met die fantastische gitarist. Ze hadden een hele sterke uitstraling. Ik herinner me nog de cover 'Jolene' van Dolly Parton, kippenvel. Ik had wel het gevoel dat ik ergens bij was dat groot ging worden."

undefined