Robotisering treft helft van de banen

Hoe bang moeten we zijn dat robots in de toekomst al onze banen overnemen? Nieuw onderzoek van de Organisatie voor economische samenwerking en ontwikkeling (Oeso) laat zien dat een substantieel deel van de werkgelegenheid dreigt te verdwijnen. Bijna de helft van alle banen in rijke industrielanden krijgt te maken met fundamentele veranderingen als gevolg van automatisering.

Volgens de Oeso zal op termijn zo'n 14 procent van de werkgelegenheid in de landen die lid zijn van de club verdwijnen. Het gaat om een gemiddelde, dat de verschillen tussen de landen maskeert. Waar bijvoorbeeld Noorwegen nog geen 5 procent van zijn banen bedreigd ziet door robotisering, zit Slowakije ruim boven de 30 procent. In totaal gaat het om zo'n 66 miljoen banen die mogelijk verdwijnen in de 32 landen die door de Oeso zijn onderzocht.

Het zijn, weinig verrassend, vooral de banen waarvoor weinig opleiding is vereist die als eerste geschrapt dreigen te worden. Het gaat dan bijvoorbeeld om koks, schoonmakers en fysiek werk in onder meer mijnbouw, industrie, bouw en transport.

Maar de gevolgen van automatisering beperken zich niet tot alleen die beroepen. Naast de 14 procent van de banen die mogelijk verdwijnen, ziet de Oeso nog eens 32 procent (opnieuw een gemiddelde) van de werkgelegenheid dusdanig veranderen dat werknemers het mogelijk maar moeilijk kunnen bijbenen. Samen wordt dan bijna de helft van alle banen geraakt door de oprukkende robots in het werk.

Sociale intelligentie

Nederland is een van de landen die - zij het relatief - het minst worden geraakt door de robotisering. Net als in de Scandinavische landen, de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk loopt hier minder dan 40 procent van de banen gevaar door de opkomende robotisering. Landen als Japan en Duitsland zitten juist aan de bovenkant.

Het verschil zit hem vooral in de manier waarop werk is georganiseerd, stellen de onderzoekers, en niet zozeer in bijvoorbeeld een grote versus een kleine industriële sector. In sommige landen wordt er in banen een groter beroep gedaan op zaken als perceptie en sociale intelligentie. Dat zijn gebieden waar robots moeite hebben om functies over te nemen. Het begrijpen hoe te reageren op reacties van mensen is voor machines moeilijk aan te leren.

Volgens de onderzoekers zijn het vooral laaggeschoold werk en startersfuncties die het risico lopen overgenomen te worden door robots. Voor die functies geldt bovendien dat de werknemers doorgaans weinig extra training krijgen gedurende hun werkzame leven. Degenen die het meeste risico lopen dat hun werk overbodig wordt, krijgen dus de minste gelegenheid zich aan de nieuwe situatie aan te passen.

Kwetsbaar

Tegelijkertijd stelt de Oeso dat het doemscenario van het massaal verdwijnen van werkgelegenheid niet erg realistisch is. Nieuwe technologie creëert immers ook banen, maar dat gaat vaak om andersoortig werk waarvoor werklozen meestal niet zijn opgeleid. Dat wordt gestaafd door recent onderzoek van het Massachusetts Institute of Technology (MIT) en de Universiteit Utrecht, waaruit blijkt dat in de afgelopen decennia technologische vooruitgang per saldo juist iets meer banen heeft opgeleverd dan er verloren gingen.

Uit dat laatste onderzoek blijkt ook dat technologie het aandeel van werkenden in de totale economie heeft verminderd. Werkenden krijgen verhoudingsgewijs minder van de opbrengst dan in de jaren zeventig van de vorige eeuw.

Dat effect is groter voor banen die nu op de tocht staan vanwege technologische verandering, constateert de Oeso. In de meeste landen verdienen werknemers in sectoren met een hoog risico op verlies aan werkgelegenheid minder dan in andere sectoren. De werkloosheid in die sectoren is bovendien hoger, en werknemers kunnen er minder uren werken. Werknemers die nu al kwetsbaar zijn lopen, volgens de onderzoekers, dus het hoogste risico om die kwetsbaarheid te zien verergeren.

'Robots pikken niet alleen werk, ze zorgen ook voor banen', schreef arbeidssocioloog Fabian Dekker vorig jaar.