'René is zingend aan het werk', zei Gudes assistent vlak voor diens dood
"Dit is wel humeurmanagement to the max." Zo definieerde René Gude, denker des Vaderlands, vorige week zijn situatie. Hij voelde zich beroerd, maar zat toch met twee laptops op schoot te werken. Vannacht is hij overleden. Hoewel hij al maanden ernstig, zeer ernstig ziek was, zou je zijn overlijden vreemd genoeg 'plotseling' kunnen noemen.
Dat plotseling hield samen met zijn visie op het leven. Toen Gude in 2013 Denker des Vaderlands werd, was hij al ziek. Die ziekte heeft hij gedurende het denkerschap constant betrokken op zijn denken. En op zijn humeur, dat ondanks zijn ziekte bijna altijd goed was. "Henki", riep hij, als ik zijn woonboot aan het IJ binnenstapte. Of hij belde 's ochtends voor zes uur, als we aan het e-mailverkeer zagen dat we allebei aan het werk waren: "Hé dikbil, even telefoonseks." En dan hing hij op, om weer te gaan werken.
Nadat het vorige week een aantal dagen erg slecht met hem gegaan was, zei Florian Jacobs, zijn persoonlijk assistent: "René zit zingend te werken." Die zin, een paar dagen voor zijn dood uitgesproken, zal voor mij altijd een voorbeeld blijven.
In het eerste interview dat ik hem afnam als Denker des Vaderlands betrok hij zijn dodelijke ziekte al direct op de filosofie. Hij vertelde over het eerste gesprek met de arts, toen hem het slechte nieuws werd verteld. "Bij deze situatie stormen de indrukken zeker op je af. (...) Dat is wat de Stoa (red. filosoefieleer) bedoelt met oplaaiende emoties, terwijl je verstand de draad volkomen kwijt is. Ik moest grip krijgen op mijn verstand, om niet in paniek te blijven steken."
Geen paniek!
Niet in paniek raken, dat was de laatste maanden de opdracht als hij het benauwd had. Dat kon alleen als hij controle kon houden over zijn verstand én zijn emoties. Daarmee bedoelde Gude zeker niet dat hij zijn emoties grondig moest zien 'neer te knuppelen'. Integendeel, René adviseerde om de emoties hun gang te laten gaan. "Met je verstand", schreef hij, "maak je er een zootje van, dus door je verstand te beteugelen kun je dat voorkomen."
Uit brieven en e-mailtjes die wij bij de krant binnenkregen, en uit talloze reacties die hij ontving op bijvoorbeeld zijn optredens bij De Wereld Draait Door, weten we dat hij met zijn visie op leven, ziekte en dood anderen enorm tot steun geweest is. Terecht werd hij in 2014 Ridder in de orde van Oranje-Nassau.
Om het intellect en de emoties onder controle te krijgen staan ons, zo zei Gude afgelopen week nog in deze krant, civilisatietechnieken ter beschikking. Oefenprogramma's. Door kunst, filosofie, religie en sport kunnen we ons humeur trainen, zodat we 'een beetje begrip van de zaak krijgen'. Die vier oefenprogramma's zorgen ervoor dat "we ons kunnen voorstellen wat er in anderen omgaat, dat we de moed hebben om door te zetten en dat we maat kunnen houden, 't niet te bont maken".
'Morgen kijk ik in alle rust'
Als je je hierin traint, kun je zelfs een handelingsperspectief ontwikkelen in het zicht van de dood. Volgens Gude waren er twee verkeerde manieren om te reageren op je eigen aanstaande dood. De eerste: 'als ik dan toch doodga, dan hoeft het voor mij nu al niet meer. Ik trek me terug in mezelf en wacht boos of verdrietig het einde af'. De tweede: 'mij krijgen ze niet klein, ik doe of er niets aan de hand is'. René heeft beide niet gedaan. En plein public vertelde hij openlijk over zijn ziekte en zijn aanstaande dood. In de prachtige uitzending van het EO-programma 'De kist' is hij zelfs even in zijn eigen, op maat gemaakte kist gaan liggen.
Gisteravond, een paar uur voor zijn overlijden, mailde hij ons nog over het boek en project 'Door het woord - Door het beeld', waaraan hij de laatste maanden met tomeloze energie heeft gewerkt. Voor de presentatie van dat boek, over een paar weken, is een videoportret gemaakt. Dat was af. De maker, Kim Zeegers, had hem het portret gemaild. "Heb nog niet gekeken", mailde hij terug, "maar ben heel blij en vereerd. Morgen ga ik in alle rust kijken en dan horen jullie weer. Wat een prachtproject, ongelofelijk."
In een interview in NRC Handelsblad citeerde hij op een gegeven moment de Griekse filosoof Aristoteles: 'De schoonheid van het karakter straalt als iemand onvermoeibaar de ene tegenslag na de andere incasseert, niet omdat hij ze niet voelt, maar omdat het iemand is met een onverwoestbaar goed humeur.'
Voor mij was dat citaat van toepassing op ridder René, op onze Denker des Vaderlands.
