Regisseur Spike Lee zet de ‘white power’ te kijk

Hij weigert steevast om de naam van de huidige Amerikaanse president te noemen. In plaats daarvan spreekt hij over Agent Orange in the White House, of gewoon over ‘that guy’. De Amerikaanse regisseur Spike Lee (61), die afgelopen week de pers te woord stond in Londen, is op dreef. Zijn nieuwste film ‘BlacKkKlansman’ is gebaseerd op het waargebeurde verhaal van een zwarte politie-agent die eind jaren zeventig ­infiltreerde in de Ku-Klux-Klan. En de film is een succes.

Dat succes begon eerder dit jaar in Cannes waar hij uit handen van juryvoorzitter Cate Blanchett de Grote ­Juryprijs ontving. Een uitroepteken bij een pakkende anti-Trump-film, maar ook bij een boeiende filmcarrière die midden jaren tachtig begon met ‘She’s Gotta Have It’.

Die film, een energieke komedie over een Afro-Amerikaanse vrouw en haar drie minnaars, sloeg aan. Als debuterend regisseur had Lee 175.000 dollar bij elkaar weten te sprokkelen. Met de opbrengst, 7 miljoen, kon hij in zijn woonplaats Brooklyn – vaak ook de ­locatie van zijn films – zijn eigen filmproductiebedrijf starten. Dat noemde hij 40 Acres and a Mule Filmworks, naar de nooit ingeloste belofte (40 ­hectare en een muildier) die politici aan bevrijde slaven deden na de Amerikaanse Burgeroorlog.

Spike Lee wist waarover hij het wilde hebben. Hij ontpopte zich als een activistische filmmaker die met swingende, humoristische films uit ‘da hood’ verhalen vertelde die diep geworteld waren in de Afro-Amerikaanse gemeenschap. Met moderne klassiekers als ‘Do the Right Thing’, ‘Mo’ Better Blues’, ‘Jungle Fever’ en ‘Malcolm X’ groeide hij uit tot het boegbeeld van de Afro-Amerikaanse cinema. #BlackLivesMatter, de beweging die in 2013 ontstond als reactie op het politiegeweld tegen Afro-Amerikanen, was hij in zijn werk ver vooruit.

The Birth of a Nation

Lee werd geboren als zoon van een bekende jazzmuzikant, Bill Lee, die onder meer werkte met Aretha Franklin, Harry Belafonte en Duke Ellington, en een klasgenoot was van Martin Luther King. Zijn moeder was docente Afro-Amerikaanse letterkunde. “Er werd veel gediscussieerd thuis”, herinnert Lee zich. “Er waren kranten en boeken in huis en we namen tijdens het ­avondeten met elkaar door wat er in de wereld gebeurde.”

Hij wist al op jonge leeftijd dat hij verhalen wilde vertellen en trok van Atlanta naar New York om film te studeren. Al in het eerste jaar aan New York University, waar hij tegenwoordig zelf doceert, stuitte hij op ‘The Birth of a Nation’ (1915) van D.W. Griffith. Deze stomme spektakelfilm, indertijd een ­gigantisch kassucces, gaat over de ­Amerikaanse Burgeroorlog en is berucht om zijn racisme. “Ongelooflijk”, zegt Lee. “Tot mijn verbazing werd op school alleen gesproken over de technische vernieuwing van The Birth of a ­Nation, niet over de thematiek: de ­opkomst van blank nationalisme en de heldenrol van de Ku-Klux-Klan. Geen woord over het feit dat de film een ­wapen was in handen van de Klan en door gemaskerde racisten werd ­gebruikt om leden te werven.”

Lee liet het er niet bij zitten en maakte meteen in zijn eerste jaar een korte film, ‘The Answer’, waarmee hij een antwoord formuleerde op The Birth of a Nation. Inmiddels is hij 38 jaar en 25 films verder (documentaires, tv-series en videoclips voor Michael Jackson, Eminem en Public Enemy niet meegerekend). In een prachtige cirkelbeweging is Lee met BlacKkKlansman terug waar het allemaal begon.

De film vertelt over de Klu-Klux-Klan en The Birth of a Nation en over Black Empowerment als reactie op White Power. Er zitten ook twee grote verrassingen in: een ontroerend gastoptreden van de 90-jarige Harry Belafonte en een zeldzame Prince-song. Lee, ­lachend: “Ik kan niet anders met zo’n muzikale vader.”

Opmerkelijk is ook een scène waarin de voormalige Black Panther-leider Kwame Ture (gespeeld door Corey Hawkins) een toespraak houdt. Lee zoomt in op de gezichten van de jonge mensen in het publiek, leden van de zwarte studentenvakbond. “Dat zit zo”, zegt Lee. “Aan zwarte mensen met kroeshaar, een brede neus en grote lippen is altijd verteld dat ze lelijk zijn. Kwame Ture kwam met een andere boodschap: ‘black is beautiful’, en dat wilde ik met die scène benadrukken, simpelweg door gezichten te laten zien, zwarte schoonheid.”

Het begon allemaal met Jordan Peele die hem belde en voorstelde om samen een film te maken. Peele had net een Oscar gewonnen voor zijn raciale satire ‘Get Out’, en wilde samen optrekken. “Hij zou produceren, en de vraag was of ik wilde regisseren”, zegt Lee. “Peele pitchte de film in zes woorden: Black Man Infiltrates Ku-Klux-Klan. Het klonk idioot, absurd, maar het ging om een waargebeurd verhaal en ik was meteen verkocht.”

Lee, die zijn grootste successen achter zich leek te hebben, verbond zich daarmee aan een nieuwe generatie getalenteerde, Afro-Amerikaanse filmmakers. Naast de 39-jarige Jordan Peele als producent trad de 34-jarige John David Washington aan als hoofdrolspeler. Een indrukwekkende generatiewissel, want met vader Denzel Washington werkte Lee tot vier keer toe succesvol samen.

“Ik heb veel vertrouwen in de nieuwe generatie Afro-Amerikaanse filmmakers. De zwarte superheldenfilm ‘Black Panther’ was een overdonderend succes, goed geschreven en goed getimed. Barry Jenkins, van ‘Moonlight’, is een nieuwe maestro en ik ben ook trots op Dee Rees, een voormalige studente van mij en regisseuse van Netflix-film ‘Mudbound’.” John David Washington hoefde volgens Lee geen auditie bij hem te doen. “Ik kende hem al. Als achtjarig jochie had hij naast zijn vader al een rolletje in Malcolm X.”

In BlacKkKlansman speelt Washington jr. Ron Stallworth, de eerste zwarte politie-agent in Colorado Springs, die in 1978 infiltreerde bij de lokale afdeling van de Ku-Klux-Klan. In de film spreekt hij door de telefoon met racisten die het met ‘heilige, blanke, protestantse waarden’ opnemen tegen het ‘inferieure zwarte ras’ en meteen ook maar tegen joden en homoseksuelen. Wat Spike Lee ermee doet is slim. Via het populaire politiegenre zet hij het ­gedachtegoed van de Klan te kijk en hij legt ook een link met het heden, waarin de bewoner van het Witte Huis schermt met de slogan ‘America First’.

“De term ‘America First’ is in de jaren twintig gemunt door de Ku-Klux- Klan, tégen immigranten”, legt Lee uit. “De term is gerecycled, afgestoft en opgepoetst, maar hij gaat nog steeds over haat. Dat is precies waar deze regering voor staat, ze predikt geen liefde maar haat. Of nee, het gaat om twee dingen: geld en haat, haat en geld.” Eerdere analyses van Trumps vocabulaire wezen op overeenkomsten met de taal van de maffia. Lee laat nu zien dat Trumps taalgebruik ook is ontleend aan de racistische leuzen van de Ku-Klux-Klan.

Een schokkende gebeurtenis die in augustus vorig jaar plaatsvond in Charlottesville kon hij nog net in zijn film verwerken. “Het script was klaar, we stonden op het punt van opname. Maar in overleg met de ouders van Heather Heyer hebben we besloten het drama mee te nemen en het einde van de film te wijzigen.” De 32-jarige Heyer was als tegendemonstrante naar de Unite the Right-demonstratie gekomen van extreemrechtse alt-right groeperingen. Ze werd gedood toen een rechtsextremist met een auto inreed op de tegendemonstratie.

“De moord op Heather Heyer was een voorbeeld van Amerikaans terrorisme van eigen bodem”, zegt Lee. “Racisten, rechtsextremisten, blanke nationalisten, neo-nazi’s, alt-rights of hoe je zo ook wil noemen, ze voelden zich door de huidige bewoner van het Witte Huis gesterkt om in actie te komen, dat is de treurige waarheid.”

Verkiezingen

Of Spike Lee hoop heeft? “Yes ma’am! In november zijn er tussentijdse verkiezingen in de Verenigde Staten. De democraten kunnen veel zetels terugwinnen en in mijn opinie wordt dat de springplank naar de presidentsverkiezing over twee jaar. Als er niet al eerder een impeachment komt, een afzettingsprocedure.

“Mijn hoop is gevestigd op Robert Mueller”, vervolgt Lee. Hij doelt op de voormalige FBI-directeur die nu als speciaal aanklager het onderzoek leidt naar Russische beïnvloeding van de Amerikaanse verkiezingen. “Mueller is een chirurg die de tijd neemt, geen haast heeft, informatie verzamelt, en op een gegeven moment met de hamer komt. Dat denk ik, dat is mijn hoop, en dat is waar ik voor bid.”

Lees ook:

'Politieke educatie is de sleutel'

Een tentoonstelling in de Amsterdamse Nieuwe Kerk belicht de levens van de grote twintigste-eeuwse wereldverbeteraars Gandhi, King en Mandela. Maar wie zijn eigenlijk hun fakkeldragers? Vandaag: heeft Amerika een nieuwe Martin Luther King?

Hoe Kaepernick in ongenade viel bij de witte NFL-bazen

In Charlottesville gebeurde afgelopen weekend datgene waar quarterback Kaepernick zich bijna een jaar geleden tegen keerde. Zijn gelijk? Geen club biedt hem een contract aan.