Regie tot het laatste moment

Toen hij de zeventig naderde, besloot Sieto Jansema zijn levensgeschiedenis te boek te stellen. Hij wilde vastleggen - voor zichzelf maar ook voor anderen - wat hij in zijn leven had gedaan en vooral: hóe hij had gedaan. De techniek had hij geleerd bij een cursus autobiografisch schrijven. Hij toonde zich openhartig en spaarde zichzelf niet.

Bij het schrijven kwamen steeds meer herinneringen terug. Aan zijn ouderlijk huis in het Oost-Groningse Wagenborgen, zijn ouders, broers en zusters, de lagere school waar hij slecht op kon schieten met de bovenmeester, zoals bijna iedereen in zijn klas, de hbs in Appingedam, zijn eerste liefde Gerdie, en zijn beste vriend Siebolt.

Kleine, maar destijds toch ingrijpende gebeurtenissen doemden weer op. Zoals de mededeling van zijn moeder dat ze zijn spaarpot hadden geleegd waar 150 gulden in zat; dat geld was nodig voor de verbouwing van het huis die wat duurder was uitgevallen. Of de keer dat een heggeschaar met de punt naar beneden van het dak viel en precies tussen zijn ogen terechtkwam - het bloed spoot eruit.

En met weemoed dacht Sieto terug aan de vakanties, meestal in de buurt van Nijverdal waar familie woonde. Zijn vader - boer en chauffeur - had een vrachtauto waarmee hij stropakken van boeren in de omgeving naar de strokartonfabriek in Oude Pekela bracht; in de vakantie bouwde hij die om tot een soort camper waarin het hele gezin sliep en waarin ook gekookt werd. Zo'n voertuig trok in de jaren vijftig veel bekijks.

Sieto had een onbezorgde jeugd, zijn ouders deden hun best voor de kinderen, het was een harmonieus gezin. Maar tientallen jaren later, toen hij de balans van zijn leven opmaakte, moest hij concluderen dat het allemaal wel wat afstandelijk was geweest. De gezinsleden deden niet zoveel samen, hadden weinig aandacht voor elkaar.

Hij was een serieuze jongen die goed kon leren. Sieto wilde huisarts worden maar koos aan het eind van de derde klas van de hbs opmerkelijk genoeg voor de A-richting, en daarmee krijg je geen toegang tot de studie medicijnen. Toch heeft hij nooit spijt van zijn keuze gehad. Nadat hij zijn diploma had behaald, moest hij de dienst in, 22 maanden lang. Sieto vond dat een prima tijd maar had af en toe wel moeite het gezag van meerderen te aanvaarden als die hem in zijn ogen onzinnige bevelen gaven. Die eigengereide houding leverde hem weleens straf op.

In die tijd kreeg hij verkering met Ina, een dorpsgenoot die hij al vanaf de lagere school kende als een leuke en knappe meid. Maar hij durfde haar aanvankelijk niet te vragen. Eind jaren zestig trouwden ze en betrokken de helft van de dubbele woning van zijn schoonouders. Sieto vond dat eigenlijk niet zo prettig, maar het kwam goed uit, financieel vooral, en het duurde maar een paar jaar. Daar werd hun oudste zoon Berny geboren ('lang, lelijk en ook nog een jongen', aldus de kraamzuster), anderhalf jaar later kwam Patrick.

Carrière

Intussen was Sieto volop bezig met zijn maatschappelijke loopbaan. Toen hij uit dienst kwam, vond hij zich te oud om nog aan een universitaire studie te beginnen. Hij ging aan de slag als personeelswerker. Dat lag hem goed. Sieto vond het mooi om met mensen om te gaan, hen op de goede plek te zetten en het beste in hen naar boven te halen. Hij maakte gestaag carrière, wisselde een paar keer van baan; aanvankelijk zat hij in de aardappelsector, onder andere bij Avébé, later in de gezondheidszorg, bij het Academisch Ziekenhuis in Groningen. Het stak hem daar dat hoogleraren en dokters neerkeken op de personeelschef die geen academicus was. Via avondstudie had hij wel de nodige diploma's behaald, onder andere van de sociale academie, maar een universitaire titel had hij inderdaad niet.

Thuis ging het niet goed. Sieto en Ina groeiden uit elkaar. In zijn levensverhaal geeft hij vooral zichzelf daarvan de schuld. Sieto had te weinig aandacht voor vrouw en kinderen, was 's avonds vaak weg of aan het studeren, had geen tijd voor leuke dingen of onverwacht bezoek. Ina verliet het huis; de twee zoons woonden vervolgens afwisselend bij pa en ma. Sieto stortte zich nog meer op zijn werk.

Jaren was hij alleen. Toen hij begin jaren negentig als hoofd P&O in dienst kwam bij het Psychiatrisch Ziekenhuis Franeker ontmoette hij in de kantine de bijna tien jaar jongere Marty, hoofd van de verpleging. Van zijn kant was het liefde op het eerste gezicht, omgekeerd duurde het even. Sieto trok langzaam maar zeker bij Marty in, leerde van haar hoe leuk verre reizen zijn - tot dan toe was hij afgezien van een camperreis naar Australië niet buiten Europa geweest.

Op zijn zestigste besloot Sieto met de vut te gaan. Daar was hij na veertig jaar hard werken aan toe. Bovendien moest hij, digibeet als hij was, niks hebben van de automatisering waarmee hij steeds indringender te maken kreeg.

Hij kreeg volop tijd voor zijn hobby's: fietsen bijvoorbeeld, wat hij zijn hele leven heeft gedaan. Lange tochten maakte hij in z'n eentje of met vrienden; ooit fietste hij van Saigon naar Ho Chi Minhstad, en van John O'Groat's in het noordoosten van Schotland naar Land's End in het zuidwesten van Engeland. Hij verzorgde zijn paarden op de boerderij in Dwingeloo waarheen hij en Marty waren verhuisd. En hij ging als vrijwilliger werken voor Emplooi, een organisatie die probeert toegelaten asielzoekers aan een baan te helpen.

Opa

Op z'n 65ste kreeg hij er nog een functie bij: opa. Dat is een ongelooflijk verhaal. Zoon Berny en schoondochter Amelia, oogappel van Sieto, hadden zich al jaren eerder aangemeld voor adoptie van een kind uit Haïti. Vanwege een ziekte kon Amelia geen kinderen krijgen; Berny had al een nier afgestaan aan zijn vrouw, een opoffering waar zijn vader geweldig trots op was. Amelia overleed op 11 januari 2010 aan de gevolgen van de Mexicaanse griep, de dag daarop werd Haïti getroffen door een zware aardbeving. Daardoor werd de adoptieprocedure versneld. Al een week later kwam adoptiezoon Clay aan op vliegveld Eindhoven. Berny stond er alleen voor maar hij werd gelukkig geholpen door Sieto en Marty die een opa- en een omadag instelden.

Z'n hele leven had Sieto goed voor zijn lichaam gezorgd. Hij at gezond en sportte veel. Behalve racefietsen mocht hij graag voetballen wat hij tot dik over de veertig deed; hij speelde zelfs jaren in hetzelfde elftal als zoon Berny. Toch kreeg hij last van verstopte aderen, hij kon zelfs bijna niet meer lopen. Van zijn huisarts moest hij elke dag lange wandelingen maken, hij deed dat consciëntieus, drie keer per dag was hij een uur met de honden weg, zo hield hij de kleine bloedvaten open.

Maar Sieto kreeg ook verschijnselen van afasie. Het taalcentrum in zijn hoofd werd aangetast, hij had steeds meer moeite om uit z'n woorden te komen. Met volle inzet probeerde hij het ziekteproces te vertragen. Hij ging naar de logopedist, deed zangoefeningen om z'n stembanden sterk te houden, ging nog gezonder leven. Op verjaardagen met vrienden en familie werd er voortaan vooral gezongen.

Afasie is echter een progressieve ziekte. Sieto kreeg bovendien alzheimer en tekenen van parkinson. Hij voelde aankomen dat hij geen jaren meer te leven had. Met de huisarts in hun nieuwe woonplaats en met een Scen-arts besprak hij dit voorjaar de mogelijkheden van euthanasie; in een euthanasieverklaring liet hij weten dat het leven zonder communicatie voor hem ondenkbaar was. Sieto, die altijd de regie over zijn leven had gehad, wilde ook de regie over zijn levenseinde hebben; hij was blij in een land te wonen waar dat mogelijk is. Thuis op de bank, met zijn dierbaren om hem heen, nam hij het drankje.

Sieto Eiko Jansema werd geboren op 27 december 1944 in Wagenborgen; hij stierf op 18 augustus 2016 in Sappemeer.

Communicatie was voor hem essentieel. Zonder contact met zijn omgeving was het leven ondenkbaar.

In Naschrift beschrijft Trouw het leven van onlangs overleden bekende of heel gewone mensen. Een tip voor Naschrift? Mail naar naschrift@trouw.nl Of per post naar Trouw/Naschrift, postbus 859, 1000 AW Amsterdam

undefined