Putatief noodweerexces: een bijzondere vorm van zelfverdediging

De rechtbank in Utrecht besloot deze week langs een ingenieus sluipweggetje een Hilversumse ijsverkoopster te ontslaan van vervolging. Zeer tegen de zin van het Openbaar Ministerie, dat 120 uur taakstraf had geëist voor de mishandeling van een 19-jarige jongen door de onderneemster.

Die mishandeling is inderdaad bewezen, aldus de rechters, maar wat de vrouw deed kan worden geschaard onder zelfverdediging. En dan ook nog de alleruitzonderlijkste vorm, het zogeheten ‘putatief noodweerexces’ (zie onder). Dat de dertiger met een stok de jongen sloeg, kwam mede door de angst en woede die ze haar aanjoegen nadat ze haar bekogelden met een mandarijn, en door de ‘racistische’ pesterijen waarmee de Surinaamse vrouw al langer te maken had. En ook al maakte ze de verkeerde inschatting door te denken dat haar veiligheid direct op het spel stond, toch is haar gedrag begrijpelijk.

De uitspraak is opmerkelijk omdat in andere zaken deze ‘eigenrichting’ juist leidt tot een straf voor degene die zich bedreigd voelt. Zoals de celstraf voor de man die vier maanden terug de digitale kinderlokker van zijn dochter zwaar mishandelde. Betekent dit dat de burger in de toekomst sneller vrijuit gaat als hij zichzelf verdedigt?

Scherpe kantjes

De Leidse hoofddocent strafrecht Jeroen ten Voorde verwacht van niet. “Noodweer is al een uitzondering, en deze variant is dan nog weer de uitzondering op de uitzondering.” Advocaten dragen dit argument maar zelden aan als hun cliënten worden beschuldigd van mishandeling, en ze hebben er lang niet altijd succes mee.

Deze manier waarbij de straf wordt uitgesloten heeft volgens Ten Voorde het doel ‘de scherpe kantjes’ van het strafrecht te halen. “Feitelijk zegt de rechter: dit mag niet, maar het gaat toch ook te ver om iemand hiervoor te bestraffen.”

Het Openbaar Ministerie heeft voor die vervolging gekozen. Daarover mag de rechter zich niet uitspreken. Of deze uitspraak - ontslag van vervolging - is te interpreteren als een standje van de rechters aan de ‘overijverige’ officier van justitie, kan Ten Voorde niet zeggen. “Ik kan niet in het brein van rechters kijken.”

De roep om ‘meer zelfverdediging’ is alweer van een paar jaar terug, zoals VVD-politicus Fred Teeven die sprak over het ‘inbrekersrisico’ nadat een inbreker was overleden bij een worsteling met de huiseigenaar. “Het kan zijn dat rechters noodweer ruimer gaan interpreteren, maar meestal zie je ook wel een reactie en stellen ze er daarna weer strengere eisen aan.”

Voor deze ‘sluipweg’ ziet de Leidse strafjurist niet snel brede toepassing. “Het is een uitspraak op het randje”, zegt Ten Voorde. Het OM bekijkt nog of het in hoger beroep gaat.

Vier gevallen waarin je mag terugslaan

Wanneer worden burgers die geweld gebruiken, toch niet bestraft? Als ze kunnen aan­tonen dat er sprake is van:

- Noodweer: je wordt aangevallen en moet jezelf wel verdedigen
- Noodweerexces: je wordt aangevallen en je verdedigt je, maar onder invloed van de heftige emoties die de aanval oproept, ga je te ver in je verdediging en gebruik je te veel geweld. De rechter in Zwolle gaf vandaag om deze reden (in een andere zaak) geen straf aan een 47-jarige man die een aanvaller doodstak
- Putatief noodweer: je denkt ten onrechte dat je wordt aangevallen en je jezelf moet verdedigen
- Putatief noodweerexces: je denkt ten onrechte dat je wordt aangevallen, en onder invloed van de heftige emoties die aanval oproept verdedig je je met disproportionele kracht of middelen

Lees ook:

‘Wraakvader’ 4,5 jaar de cel in na mishandeling van de man die zijn dochter lokte

Een Brabander moet 4,5 jaar de gevangenis in omdat hij het recht in eigen hand nam en een oudere man mishandelde die zijn dochter probeerde te lokken.

De president van de Hoge Raad maakt zich zorgen. Kan iedereen straks zijn recht nog halen?

De president van de Hoge Raad waarschuwt in een interview met Trouw dat het recht voor iedereen toegankelijk moet blijven.