Pushwagner laat kijker duizelen

Komt dan echt al het goede uit Scandinavië? Na het succes van de Millennium-triologie, de film 'Jagten' en de tv-series 'The Killing', 'The Bridge' en 'Borgen', heeft zich opnieuw een Scandinavisch fenomeen aangediend in Nederland. Nu nog onbekend, maar gold dat ook niet voor Sarah Lund uit The Killing en Birgitte Nyborg uit Borgen? Terwijl deze vrouwen nu een soort sterrenstatus hebben verworven. Zo ver is het nog niet met Hariton Pushwagner (Oslo, 1940). Maar wie de tentoonstelling van deze kunstenaar in museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam gaat bekijken, zal zich meteen afvragen: hoe is het mogelijk dat zo'n groot tekentalent zo lang verborgen is gebleven?

Ook de echte kunstkenners hadden tot 2008 nog nooit gehoord van Pushwagner - pseudoniem van Terje Brofos. In dat jaar werd hij voor het eerst internationaal opgemerkt op de Biënnale van Venetië. Daar liet hij Soft City zien, een serie van 154 bladen waarin hij het dagelijks leven van een moderne stad verbeeldt in zeer gedetailleerde pentekeningen. Deze grafische novelle was toen al stokoud: Pushwagner maakte Soft City in de jaren 1969-1976.

Voor een deel heeft Pushwagner het ook aan zichzelf te wijten dat zijn werk zo lang onopgemerkt is gebleven. In de jaren tachtig en negentig werd zijn leven beheerst door drank en drugs. Niet dat er in die periode niets uit zijn handen kwam, onder invloed van lsd ontstonden ook duizelingwekkend mooie tekeningen. Maar hij bivakkeerde ook vaak letterlijk in de goot. Ook raakte hij in dronken buien werk kwijt. Pas sinds zijn internationale doorbraak lijkt zijn leven wat meer op orde. In Noorwegen is hij nu een cultfiguur.

Op de tentoonstelling in Boijmans kom je ogen tekort om alle details op te nemen. Pushwagner is een kunstenaar die geen stukje papier onbenut laat. Hoogtepunt is 'Apocalypse Frieze', een serie van zeven werken van groot formaat die zo gedetailleerd zijn, dat het de kijker soms letterlijk gaat duizelen. Aan sommige van deze tekeningen werkte hij jarenlang. 'Jobkill' wordt zelfs beschouwd als een van de meest gedetailleerde tekeningen van de wereld. In dit overweldigende werk beeldt Pushwagner de moderne wereld af als een apocalyptisch slagveld met tanks, raketten en skeletten, waar de mensheid op weg lijkt naar de ondergang.

Het leven is geen pretje in de tekeningen van Pushwagner. De taferelen die hij schetst van de doorgeslagen consumptiecultuur, de verregaande automatisering, van macht en hebzucht, zijn vaak verontrustend herkenbaar. Zoals in 'A day in the Life of Family Man', een serie van 34 zeefdrukken in roze, zwart en grijs. Daarin toont Pushwagner een etmaal uit het leven van een echtpaar met kind in een beklemmende geautomatiseerde wereld waarin dingen zich afspelen in een eindeloze, dodelijke herhaling. Als 's morgens om 7 uur de wekker gaat, slikken man en vrouw eerst een 'Life' pil, voordat ze zich in de dagelijkse maalstroom storten. Eindeloze rijen identieke auto's tekent Pushwagner met allemaal dezelfde robot-achtige mensen achter het stuur, die zich in liften persen en daarna in uniforme kledij plaatsnemen achter batterijen beeldschermen. 's Avonds herhaalt dat ritueel zich in omgekeerde volgorde. In de laatste tekening gaat het beeld letterlijk op zwart.

Inspiratiebronnen voor Pushwagner zijn de naoorlogse Amerikaanse consumptiecultuur, Pop Art, science fiction en William Burroughs' roman The Soft Machine (1961) over sociale controle en machtsuitoefening. De apocalyptische elementen zou hij ontleend hebben aan het werk van Goya, dat nu ook te zien is in Boijmans. In het prentenkabinet hangt diens beroemde serie etsen 'De verschrikkingen van de oorlog'. Daarin geeft Goya zijn kritiek weer op de gruwelijkheden tijdens de Spaanse Onafhankelijkheidsoorlog (1808-1814).

Het ligt voor de hand om overeenkomsten te zien tussen Goya en Pushwagner. Wat ze gemeen hebben is dat ze een serie werken maken rond één thema. Maar toch wrikt het om de verminkte lichamen en executies in de etsen van Goya op één lijn te stellen met de bergen skeletten, tanks en raketten in Pushwagners 'Jobkill'. Waar Pushwagner met satire de wereld verbééldt als een apocalyptisch strijdtoneel, liet Goya de gruwelijke realiteit van de oorlog zien.

Maar dat doet verder niets af aan het fenomeen Pushwagner, het zoveelste uit Scandinavië.

HHHHH Pushwagner: Soft City, tekeningen, schilderijen, fotocollages en animaties van de afgelopen veertig jaar. Te zien t/m 26 mei in Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam.

undefined