Psychose uit je lijf rappen

Kladblokken vol tekst heeft hij geschreven, elke dag sleept hij er vier met zich mee in zijn zwarte schoudertas. Over veel gebeurtenissen heeft hij al een verhaal, nu moeten ze nog worden omgezet naar nummers. Het is hard werken als je een bekende rapper wilt worden. Vroeger hadden ze het al tegen hem gezegd, dat hij goed kon zingen. Zijn producer is het daar mee eens. Het zal vast niet lang duren voordat hij doorbreekt.

Ruud Hiffens (30) is een van de oud-deelnemers aan de workshop Koek & Ei, een cursus muziek maken voor jongeren die een psychose hebben gehad. Een psychose is een periode waarin men het contact met de werkelijkheid kwijt is en bijvoorbeeld wanen heeft en stemmen hoort. Op zijn vierentwintigste kreeg hij die psychose, althans 'volgens de mensen van het AMC'. In het Academisch Medisch Centrum Amsterdam werd hij aan de medicatie gezet. Verschillende psychiaters heeft hij versleten. "Ze bezorgen me alleen maar hoofdpijn", vertelt Hiffens op zijn kamer in een complex van HVO-Querido, een organisatie in Amsterdam die mensen met een psychiatrische beperking of met sociaal-economische problemen ondersteunt. "De psychiaters waren bijdehand. Ik lig liever in bed dan dat ik naar ze toe ga."

Volgens Hiffens heeft hij helemaal geen psychose gehad, hij is alleen heel 'afwezig'. "Ik zit liever in mijn fantasiewereld, want in het echte leven ben ik niet gelukkig." Toch gaat het niet slecht met hem, vindt hij zelf. Hij werkt bij Kwekerij Osdorp en bakt koekjes voor een toko in de Bijlmer. Hij heeft vijf euro op zak, een kamer en eten in huis. En over de ellende uit zijn leven, waaronder zijn oma's dood en het verlies van zijn broertje, schrijft hij honderduit.

Tijdens de derde editie van Koek & Ei werkte Hiffens zijn eerste nummer uit: 'In My Mind (Feel Fine)'. De workshop van veertien weken is gericht op 'het eigen geluid terugvinden dat de deelnemers kwijtraakten door hun psychose', zoals oprichters Maurice Levano (33) en Tim Egmond (36) het noemen. De jongeren, vaak mannelijk en tussen de twintig en dertig jaar, moeten voordat ze kunnen meedoen wel enige ervaring hebben met het maken van muziek. Een keer per week komen de deelnemers bij elkaar, werken teksten uit en duiken met producer Egmond de studio in om het nummer op te nemen. Aan het einde van de workshop volgt een cd-presentatie voor familie, vrienden en hulpverleners.

Chronische kwaal
Een à twee procent van de Nederlanders krijgt ooit last van psychoses of schizofrenie, stelt Reinaud van de Fliert, manager bedrijfsvoering van het VIP-team (Vroege Interventie Psychose) van het AMC. Met het VIP-team behandelt hij alle mensen in Amsterdam en Diemen die voor het eerst een psychose doormaken. "Per jaar krijgen we zo'n 90 à 100 nieuwe patiënten binnen. Dit zijn vaak jongeren, want de kwetsbaarheid om psychotisch te worden, openbaart zich meestal in de adolescentie." Voor 60 procent van de patiënten is de kans op een terugval na de eerste psychose nadrukkelijk aanwezig, voor zo'n 20 procent blijft het een chronische kwaal. "Kwetsbaar voor psychoses blijf je na die eerste keer je hele leven."

VIP-teammedewerker Levano constateerde vier jaar geleden dat veel van zijn patiënten van hiphop hielden - net als hijzelf. Er bestonden al muziekworkshops voor mensen die een psychose hebben gehad, maar niet voor deze jonge doelgroep. "Je had destijds The Electric Space Cowboys, maar dat heeft meer iets weg van een jaren zeventig rockband", zegt Levano. "De jongeren die ik tegenkwam bij het VIP-team rappen en maken beats, dus ik dacht dat er voor Koek & Ei veel animo zou zijn." Samen met Egmond, die muziekproductie en compositie studeerde aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht, benaderde Levano stichting Ei-werk en andere financiers. Het Fonds Psychische Gezondheid zegde een subsidie toe voor twee edities van Koek & Ei. De edities daarna kregen ze via omwegen en giften rond.

Op grenzen letten
Tijdens de workshop zijn ze strikt. Iedereen moet op tijd komen. Drie keer niet op komen dagen is einde verhaal. Op grenzen letten is voor een psychiatrisch patiënt belangrijk, zegt Levano. "Ik heb zelf een psychose gehad, ik weet wat de jongeren doormaken." Met gesprekken tijdens een sigaret of koffie proberen Egmond en Levano de problemen van de jongeren zoveel mogelijk uit de taboesfeer te halen. "Al naar gelang de groepsdynamiek", zegt Levano, "vertelt iemand dan iets over zijn psychose en over de periode daarna."

Inmiddels is Koek & Ei volume 4 af - de cd wordt vandaag gepresenteerd. "Over het algemeen zie je de deelnemers veranderen", vertelt Egmond. "Sommigen moet je in het begin echt uit hun schulp trekken door middel van creatieve en muzikale opdrachten. Het lijkt erop dat dit werkt. De meesten gaan na vier maanden zelfverzekerder weer weg."

Als Levano een deelnemer probeert te bereiken die niet kwam opdagen, zegt de jongen dat hij ziek is. Na enig doorvragen blijkt dat hij al enkele dagen beter is, maar dat hij geen fiets kon lenen om naar de studio te komen. "Dit had ik eerder moeten weten, dan had ik of een collega hem even opgehaald", zegt Levano. Hij vindt het jammer dat sommige mensen zich niet binden aan Koek & Ei. Met het einde van de vierde editie in zicht merkt Levano dat het streven van 'je eigen geluid terugvinden' toch anders uitpakt dan gedacht. "Soms zie ik moeilijkheden bij deelnemers waar ze tijdens de workshop niet uitkomen. Dat is erg om te zien, omdat ik daar niets aan kan doen."

Egmond en Levano onderzoeken voor het AMC het effect van de workshop op het zelfvertrouwen van de deelnemers. Het blijkt dat ze lager moeten inzetten: het gaat eerst om zelfvertrouwen, daarna het eigen geluid. Egmond: "Succes zit in een klein hoekje. Het kan al een enorme overwinning zijn als mensen, die door een psychose in een dal zijn gevallen, de kracht hebben gevonden om uit bed te komen. Levano: "Het gaat erom bij je emotie komen door middel van het maken van muziek. Pijn, verdriet, schaamte, maar ook blijdschap en trots. Als dat gebeurt, is het magisch."

Hiffens werkt er hard aan om zijn droom - beroemd worden - waar te maken. Hij betaalt nu voor middagen in de studio met Egmond om zijn eerste nummer te perfectioneren.

Ruud Hiffens bij Koek & Ei achter de microfoon. Het is hard werken als je een bekende rapper wilt worden.

Telefonische hulplijn en reclamespotjes
Een telefonische hulplijn voor mensen die te maken hebben met iemand die psychisch ziek is. Op die manier probeert de Stichting Ideële Reclame (SIRE) het taboe op ziektes als depressie, psychose of burn-out te doorbreken. Het zou gemakkelijker moeten worden om te praten over een dergelijke aandoening, hoopt de organisatie, die de hulplijn gisteren presenteerde. Veel mensen vinden het moeilijk om een gesprek aan te knopen met iemand die psychisch ziek is, terwijl een gesprek de zieke juist zou helpen om beter te worden. Door er niet over te praten, kan het probleem zelfs groter worden: werkloosheid, een klein sociaal netwerk, mindere kwaliteit van leven en lage zelfachting. De hulplijn (0900-0727) wordt mede bemand door mensen die zelf ervaring hebben met bijvoorbeeld een angststoornis, schizofrenie, ADHD of autisme. Naast de telefonische hulplijn voert Sire ook campagne met radio- en tv-spots en advertenties.

undefined