Praten over zelfmoord is te leren

Zelfmoord heeft zelden één oorzaak, waarschuwen experts. Maar het voorkomen hoeft niet complex te zijn. "Al is er maar één persoon op school die erover wil praten", zegt suïcide-expert Jan Mokkenstorm. "Echt levensmoe is haast niemand."

Honderden meelevende reacties in het online-condoleanceregister en op Facebook. Medeleerlingen schrijven over een lieve, behulpzame jongen, goedlachs ook. Maar ook bedreigingen richting school en medeleerlingen, omdat de 15-jarige Tharukshan Selvam werd gepest met foto's en nare berichten over hem op de sociale media.

Gewoonlijk wordt er nauwelijks gesproken over zelfdoding. Nu brachten zussen van de jongen de zaak zelf naar buiten, mét het verwijt dat school en hulpverleners in Heerlen meer hadden moeten doen. Die wisten van pesterijen en een eerdere poging. De school spreekt van een 'heel klein groepje' pesters en heeft begin december hulpverleners van de gemeente ingeschakeld. Die hadden nog op 28 december contact met de jongen. Op de laatste dag van de kerstvakantie benam hij zich alsnog het leven.

Er komt een onafhankelijk onderzoek naar het handelen van school, leerlingen en zorgverleners, maakten burgemeester en schoolbestuur gisteravond bekend.

Een school kan veel doen om pesten en suïcide te voorkomen, zegt zowel pestdeskundige Gijs Huitsing als suïcide-expert Mokkenstorm. Maar het verhaal is nooit simpel. Sommige reacties op sociale media zijn kort door de bocht, maar voordeel is wel dat we het er nu over hebben, zegt Mokkenstorm. "Waarom hebben we het nooit over de mindere kanten van het leven?" Praten over zelfmoord zet niet aan tot zelfmoord, verduidelijkt hij. "Het is juist goed als de omgeving uitstraalt dat je je rot mag voelen, dat je anderen mag belasten met je moeilijkheden."

Zelfmoordpreventie

Mokkenstorm is directeur van zelfmoordpreventieplatform '113online', dat speciaal voor scholen een 'handreiking zelfmoordpreventie' maakte. Hij zou graag zien dat scholen alle docenten naar een training sturen. Jongeren praten soms makkelijker met een mentor dan met familie of vrienden, school is vertrouwd en ook weer niet te dichtbij. Maar een gesprek aangaan over zelfmoordgedachten, hoe doe je dat? En wanneer verwijs je naar een specialist?

In 2015 zijn 130 jongeren tussen de 10 en 25 jaar door zelfdoding overleden. Er wordt steeds meer bekend over risicogroepen, zegt Mokkenstorm: "Vaak denkt het slachtoffer: ik ben iedereen tot last en ik ben helemaal alleen. Zeker op jongeren kan de gedachte dat het beter is als zij er niet meer zijn bedwelmend werken. Hoe zou iedereen zich voelen als ik dood was? Wie zou er op mijn begrafenis komen? Met enkele gesprekken kun je iemand leren met die gedachten om te gaan."

Ook bij pesten helpt het al als één persoon het voor een slachtoffer opneemt. Volgens Gijs Huitsing, onderzoeker in Groningen, herkennen middelbare scholen pesten onvoldoende. Ze moeten een pestprotocol en een vast aanspreekpunt hebben, en de sociale veiligheid van leerlingen meten. Maar als ze al doorvragen naar groepsdruk, populaire kinderen of juist leerlingen die buiten de groep vallen, dan moeten ze ook wat met de antwoorden doen. Soms zijn programma's afgeleid van trainingen voor de basisschool. "Maar op de basisschool is pesten vaak direct, verbaal, onder jongeren is het ingewikkelder, vaak relationeel, digitaal. En pubers hechten meer waarde aan de mening van leeftijdsgenoten."

Huitsing merkt dat geschoolde leerkrachten moeite hebben pestsignalen te herkennen. "Ze voelen zich niet altijd verantwoordelijk voor wat er online gebeurt, terwijl cyberpesten bijna altijd een voortzetting is van wat er in de klas gebeurt."