Prangende vragen rond Pokémon

Verkeersborden waarop twee mensen achter een fantasiebeestje aanlopen, prijken tijdens de Nijmeegse Vierdaagse op drukke plekken in het centrum. De twee mensen stellen spelers voor van het smartphone-spelletje Pokémon Go, die druk bezig zijn met het vangen van een virtueel wezentje.

De borden zijn bedoeld als waarschuwing. Op Facebook meldden meer dan duizend spelers dat ze tijdens de Vierdaagse naar Nijmegen wilden komen om zogeheten Pokémon op te sporen. De organisatie was bang voor ongelukken tussen al die Pokémonvangers en de overige bezoekers en liet de waarschuwingsborden maken.

Pokémon Go is een spelletje waarin deelnemers buiten rondlopen met hun smartphone om virtuele beestjes (Pokémon) te vangen. Het spel gebruikt 'augmented reality', een techniek die een digitale laag over de eigen omgeving projecteert en daarmee een mengvorm van feit en fictie kan creëren. Zo verschijnen er bijvoorbeeld Pokémon op een treinstation, in een winkelstraat of op een bankje in het park. De deelnemers kunnen de beestjes zien op beelden van de camera van hun smartphone. Ze kunnen ze vangen door met hun vinger over het scherm te vegen. Wie er eentje te pakken heeft, kan daarmee tegen andere beestjes strijden.

En dat leidt niet alleen bij de organisatie van de Vierdaagse tot zorgen. Spoorbeheerder ProRail vindt het maar niks dat er Pokémon verschijnen bij treinsporen. Het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam is niet te spreken over spelers in het ziekenhuis, zoekend naar de Pokémon die daar 'wonen'. Ook Auschwitz en Holocaustmusea veranderden ongewenst in spelterrein.

Privacy

Pokémon Go, dat twee weken geleden uitkwam, roept daarmee vragen op. Wie is verantwoordelijk voor spelers op ongepaste plekken: de spelers zelf of de makers van het spel? En wanneer mensen als betoverd op hun schermpje staren en het verkeer om zich heen vergeten, wie staat dan in voor hun veiligheid?

Het zijn vragen om serieus over na te denken, zegt Peter-Paul Verbeek, hoogleraar filosofie van mens en techniek aan de Universiteit Twente. "Nu is deze techniek nog een spelletje. Maar in de toekomst zal onze wereld continu verweven zijn met een virtuele wereld - of we nou thuis, op straat of op werk zijn. Pokémon Go laat zien dat er een omslag aankomt."

Die omslag is misschien minder ver weg dan het lijkt. De afgelopen jaren experimenteerden verschillende bedrijven al met 'augmented reality'. Google Glass, een draagbare computer in de vorm van een bril, maakte de techniek bekend bij het grote publiek. Die bril toonde geen virtuele wezentjes, zoals Pokémon Go, maar had pakweg dezelfde functies als een smartphone - alleen vele malen geavanceerder.

Vorig jaar lanceerde Microsoft een soortgelijk apparaat: de Hololens, een bril die zich naast deze functies ook leent voor spelletjes en allerlei andere toepassingen. Zo projecteert de bril het beeld van je pratende gesprekspartner die thuis zit, precies tegenover jou aan de vergadertafel op werk. Of kunnen architecten er 3D-modellen mee ontwerpen, waar je daarna in rond kunt lopen. De Nasa werkt al met het product om beelden van het landschap van Mars op aarde te projecteren. Ook Magic Leap, een nieuw bedrijf waarin internetgiganten Alibaba en Google honderden miljoen investeerden, zou op het punt staan een dergelijke bril te onthullen. En zo zijn er nog tientallen andere voorbeelden van augmented-reality-producten.

De meeste van die producten zijn nog niet voor consumenten te koop, maar toch roepen ze al nieuwe morele vragen op. Zo ontstond er rond Google Glass discussie over de bescherming van privacy. De drager van de bril kan filmpjes maken van wat hij of zij door de bril ziet. Maar anders dan bij opnames met een camera of telefoon, hebben mensen bij de Google Glass niet door dat ze vastgelegd worden. Zij kunnen daardoor makkelijk ongewenst in filmpjes op internet belanden. Hoe gaan we daarmee om?

Ook ontstond ophef over gezichtsherkenning. Die functie zit nu nog niet in de bril, maar volgens de makers in de toekomst mogelijk wel en ook andere augmented-reality-producten zijn hiermee aan het experimenteren. Dat kan privacyschendingen met zich meebrengen. Stel je voor dat je over straat loopt en iemand met zo'n bril op kijkt jou aan. De bril registreert direct je gezicht en vergelijkt dat met alle foto's op Facebook van mensen uit de regio. In het blikveld van de drager verschijnen daarna direct je interesses, woonplaats, contactgegevens en de mogelijkheid jou op Facebook toe te voegen. Willen we dat die mogelijkheid bestaat?

Verwondingen

Ook een spelletje als Pokémon Go vraagt om een nieuwe morele verantwoordelijkheid, vindt techniekfilosoof Verbeek. "Nu er in onze echte wereld een andere werkelijkheid ontstaat, roept dat de vraag op: wie is er verantwoordelijk voor wat er in de openbare ruimte gebeurt?" Als in die openbare ruimte een ongeluk gebeurt door een afleidende Pokémon zou het antwoord kunnen zijn: de makers van het spel. Pokémon Go is ontwikkeld door Niantic, een bedrijf dat vroeger deel uitmaakte van Google. Is Niantic verantwoordelijk voor spelers die in gevaarlijke situaties belanden?

De Amerikaanse tiener Autumn Diesroth vindt van wel. Zij wilde vorige week een virtueel beestje vangen dat opdook aan de overkant van een snelweg en kwam bij het oversteken onder een auto. Ze haalde er de televisie mee, mét haar verwondingen. Haar ongeluk is de schuld van het spel, zei ze.

Maar techniekfilosoof Verbeek vindt wijzen naar de maker te makkelijk. "Gebruikers moeten niet doen alsof zij een slaaf van het systeem zijn. Als je een auto-ongeluk krijgt omdat je niet oplet, ga je ook niet de auto de schuld geven." Dat betekent niet dat de maker geen enkele verantwoordelijkheid heeft, vervolgt hij. "Dat gebruikers door een spel worden uitgenodigd het op gevaarlijke of ongepaste plekken te spelen, kan ook niet de bedoeling zijn. Daarmee negeert Pokémon Go een ethische norm."

De maker moet daarom zorgen dat het spel meer aandacht krijgt voor waarden, vindt Verbeek. Bijvoorbeeld door ongepaste locaties te verwijderen uit het spel en vaker veiligheidswaarschuwingen te geven. "Pas na de lancering werd duidelijk dat het spel grenzen overschrijdt van wat respectvol is. Dat was nooit de bedoeling van het ontwerp, dus de maker past het ongetwijfeld snel aan."

Dat zou inderdaad wel zo netjes zijn, zegt ict-jurist Arnoud Engelfriet. Maar juridisch gezien is de maker dat aan niemand verplicht. "Wie onder een auto belandt door het spel, kan in de rechtbank niet de spellenmaker de schuld geven. De speler is volledig zelf verantwoordelijk voor situaties waarin hij of zij tijdens het spelen belandt."

In de toekomst zou die aansprakelijkheid meer naar de maker kunnen verschuiven. "Als er door de jaren heen een patroon ontstaat dat mensen aantoonbaar door dit spelletje verongelukken, kan er een punt komen waarop de maker daarop wordt aangekeken", licht Engelfriet toe. Maar de kans dat het zover komt, is niet groot, voegt hij er meteen aan toe. Want ook al leidt bellen achter het stuur al jaren tot ongelukken, de verantwoordelijkheid daarvoor ligt nog steeds bij de bellende automobilist.

Gevaarlijke situaties

Wie er ook verantwoordelijk is, spoorbeheerder ProRail maakt zich zorgen over de Pokémon die rond treinsporen verschijnen.

"Het levert gevaarlijke situaties en dat willen we niet", zegt een woordvoerder. Het is al voorgekomen dat een paar mensen van het spoor geplukt werden die Pokémon aan het vangen waren. "Het zijn niet opeens massa's spelers. Maar het spel is wel een extra prikkel voor mensen om het spoor op te gaan. Daarom hebben wij de maker vorige week gevraagd de Pokémon te verwijderen."

Maar het is nog even wennen aan dat virtuele laagje over de wereld. Want als antwoord op zijn mail kreeg ProRail van Niantic het verzoek de coördinaten van zijn bedrijfsterrein door te geven. "Dat is misschien een oplossing voor een bedrijf met één locatie", zegt de ProRail-woordvoerder. "Maar voor zo'n zevenduizend kilometer spoor is dat natuurlijk onbegonnen werk."

Een beetje vreemd vindt ProRail de aanpak van Niantic wel. "Het voelt als de omgekeerde wereld. In plaats van dat ons toestemming gevraagd wordt om ons terein te gebruiken in een spelletje, moeten we zelf actie ondernemen om eruit gehaald te worden."

Hang naar fictie

Hoe meer we gewend raken aan de virtuele wereld, hoe beter we weten hoe we ermee moeten omgaan, voorspelt Verbeek. "Rondom een nieuwe techniek vormt zich geleidelijk altijd een nieuwe moraal. Toen de smartphone er net was, hebben we ook moeten leren niet continu onze telefoon op te nemen. Nu rennen sommige mensen op straat achter beestjes aan zonder op te letten, straks leren we hoe we daar op een meer gepaste manier mee om kunnen gaan."

En zo vernieuwend is augmented-reality-techniek ook weer niet, al doet de hype anders vermoeden. "Elke techniek wordt groot door voort te bouwen op iets wat al bestond, en daarin een nieuwe manier te vinden." Dat virtuele laagje is nieuw en roept dus nieuwe vragen op. Maar de menselijke hang naar fictie in de echte wereld is eeuwen oud. "We hebben dit zo vaak eerder gezien - denk aan alle toneelstukken, films en boeken. Personages in een roman beïnvloeden toch ook de manier waarop je naar de wereld kijkt? Iets soortgelijks is nu gaande, maar dan op een nieuwe, heftige manier."

undefined

Populairste spel voor de smartphone ooit

De gratis app Pokémon Go werd twee weken geleden gelanceerd door ontwikkelaar Niantic in Australië en Amerika. Vorige week werd het spel ook in Nederland officieel uitgebracht. Het werd wereldwijd al miljoenen keren gedownload en is in Amerika nu al het populairste mobiele spel ooit.

Spelletjesmaker Nintendo, die verbonden is aan Niantic, steeg dankzij het nieuwe spel meer dan zes miljard in beurswaarde.

Niet alleen Niantic zelf bepaalt waar de beestjes verschijnen, ook spelers hebben daaraan bijgedragen. De maker bracht in 2012 al een locatie-afhankelijk spel uit: Ingress. Niantic zocht daarvoor eerst zelf bekende plekken via de onlinekaartendienst Google Maps, zoals de Dam in Amsterdam of het Central Park in New York. Daarna vroeg het bedrijf aan de vijftien miljoen Ingress-spelers: welke andere locaties moeten er in het spel opgenomen worden? Zo ontstond een enorme database, die nu in Pokémon Go hergebruikt wordt.

undefined