Poolse rechters laten zich niet tegenhouden door pensioenwet
De Poolse regering wil de invloed van onafhankelijke rechters aan banden leggen. Maar nu stuit ze op verzet.
Geen politieagent houdt Malgorzata Gersdorf (65) tegen. De voorzitter van het Hooggerechtshof in Polen wandelt doodkalm het gebouw binnen waar ze volgens regering en president niets meer te zoeken heeft. Ze weet zich vandaag gesteund door het gejuich van duizenden demonstranten en de camera’s van de wereldpers.
Gersdorf legt met haar actie nieuwe regels naast zich neer. De Poolse regering heeft namelijk een wet aangenomen die de pensioenleeftijd voor leden van het Hooggerechtshof naar beneden bijstelt. Zij moeten voortaan op hun 65ste met pensioen, waar dat eerst nog 70 jaar was. Iedereen van 65 jaar of ouder, dus ook Gersdorf, is op non-actief gezet. Daardoor zou bijna 40 procent van de rechters verdwijnen. De regering controleert de benoeming van hun vervangers.
Alles verloopt volgens plan
Voor het eerst sinds het nationalistisch-conservatieve Recht en Rechtvaardigheid (PiS) in 2015 aan de macht kwam, is de partij in de verdediging gedrukt. Afgelopen jaar kreeg de partij steeds meer controle over de instituties van de rechterlijke macht. Het Openbaar Ministerie, het Constitutionele Hof, de Raad voor de Rechtsspraak die rechters benoemt worden alle direct of indirect door PiS-politici gecontroleerd. Maar het Hooggerechtshof lijkt een harde noot te voor PiS-leider Jaroslaw Kaczyński. Hij wil van Polen een ‘niet-liberale’ democratie te maken, waar de uitvoerende macht niet op de vingers wordt gekeken door onafhankelijke instanties, zoals media, ngo’s en vooral rechters.
Vandaan verscheen Kaczyński op de omslag van de krant Gazeta Polska met zijn vingers in een overwinningsteken. De boodschap voor zijn achterban was duidelijk: alles verloopt volgens plan. De actie van de rechters is volgens hem illegaal en ‘gedoemd te mislukken’. Hij voegde daar dreigend aan toe: “Iedereen moet zich aan de wet houden en wie de wet breekt, moet rekening houden met de consequenties.”
Maar in zijn eigen kamp lijkt niet iedereen daar zo zeker van. President Andrzej Duda, gelieerd aan PiS, heeft geen besluit uitgevaardigd om Gersdorf en een twintigtal andere rechters op non-actief te zetten. Dat is vreemd, want volgens de wet die hij zelf heeft ontworpen, moeten ze opstappen.
In strijd met de grondwet
De rechters zelf hielden tot nu toe zoveel mogelijk afstand van politiek getouwtrek, maar afgelopen donderdag bekenden ze kleur. Wij blijven aan, was hun boodschap, want de wet waarmee PiS ons met pensioen wil sturen, is in strijd met de grondwet.
Dat is een opsteker voor de oppositie, die bestaat uit een coalitie van ruim honderd ngo’s. Een jaar geleden, toen PiS drie wetten in stemming bracht om de rechterlijke macht te ‘hervormen’, wist ze tienduizenden mensen op de been te brengen, maar na vorig jaar zomer verliepen de protesten. Dinsdagavond stond het plein bij het Hooggerechtshof weer vol en gisterochtend konden ze dus een succes vieren: de rechters gingen gewoon aan het werk.
Een tweede opsteker voor de oppositie kwam uit Brussel. Daar liep al de zogeheten artikel-7 procedure, vanwege zorgen over de rechtsstaat in Polen. Na lang soebatten kondigde de Europese Commissie maandag aan dat ze de omstreden pensioenwet voor rechters zal voorleggen aan het Europese Hof in Luxemburg, als de Poolse regering niet binnen een maand bakzeil haalt.
Volgens de Commissie kunnen rechters die afhankelijk zijn van politici niet garanderen dat het Europese recht wordt nageleefd. En is dat in strijd met artikel 19 van het Europees Verdrag. Als het Hof daarin meegaat, zal de Poolse regering moeten buigen, want geen lidstaat heeft ooit een vonnis uit Luxemburg naast zich neergelegd.
Wie is Gersdorf?
Malgorzata Gersdorf (1952) is geen politicus, al wordt ze daar van beschuldigd door de regeringspartij nu ze zich verzet tegen de wil van Polens sterke man Jaroslaw Kaczynski. Ze komt uit een gezin van rechters. Haar vader hield zich bezig met economisch recht. Zijzelf sloot zich aan bij Solidar-ność, een half verboden Poolse vakbeweging die een belangrijke rol speelde in het verzet tegen het communistische regime. Vanaf 2014 is ze voorzitter van het Hooggerechtshof.
