Politiek begint bij emotie

Ze zitten op het terras van café Amstelhoeck, naast de Stopera, het hart van de Amsterdamse politiek. Die zijn ze vol bravoure aan het bestormen. Na de verkiezingen hopen ze, alle drie voor het eerst, tot de gemeenteraad toe te treden. Ontmoet Dilan Yesilgoz (36, VVD), Peter Kwint (29, SP) en Diederik Boomsma (35, CDA).

Op tafel ligt 'Politieke emoties', het jongste boek van de Amerikaanse filosofe Martha Nussbaum. Daarin betoogt Nussbaum dat politici meer aandacht moeten schenken aan de emoties van kiezers. Het liberalisme laat de mensen vrij, maar doet te weinig tegen onverschilligheid, stelt ze. Nussbaum vindt dat politici doelbewust 'goede' emoties (zoals mededogen en vaderlandsliefde) moeten aanwakkeren en slechte (zoals angst of woede) ontmoedigen. Doel is een 'fatsoenlijke samenleving'.

Haar boek past in een bredere trend. Zo pleitte Denker des Vaderlands René Gude in deze krant voor 'stemmingmakerij' - dat moet je niet aan populisten overlaten, vindt hij.

Anders dan Nussbaum en Gude zitten de drie raadsleden in spe niet in een filosofische leunstoel, maar staan ze met de voeten in de modder, om het maar eens populistisch te zeggen. Wat vinden zij van Nussbaums oproep? Herkennen zij wat de filosofe zegt?

Niet vies van emoties
Peter: "Bij de SP is mij geleerd: wat het hart niet heeft kan het hoofd niet geven. Om mensen mee te nemen in je verhaal, moet je op emoties ingaan. Laatst was ik bij een thuiszorgorganisatie. Er wordt fors bezuinigd op de thuiszorg. Ik beschouw het dan als mijn plicht hun emoties te vertolken, daar ben ik niet vies van. Als het geluid van de straat naar de raad halen populisme is, dan ben ik met trots populist. Politiek begint bij mij trouwens ook vaak met emotie. Ik hoor iets en ben verontwaardigd: Dat kán niet. Vervolgens ga ik nadenken hoe ik het kan veranderen."

Diederik knikt. "Bij mij begint het soms juist met liefde, voor de mooie dingen in ons land, maar ook wel bij verontwaardiging. Ik kan mij bijvoorbeeld opwinden over een plotselinge verhoging van de erfpacht. In Amsterdam gaan sommige gezinnen van 60 naar 1600 euro per jaar. Dit treft ook die verpleegster in haar goedkope huurhuis in Bos en Lommer. Ik aarzel niet om mijn woede hierover te tonen."

Niet alleen subjectief
Toch is het ook oppassen geblazen met emoties, vindt Diederik. "Je moet nooit ressentiment voeden. Sommige angsten zijn terecht, andere niet. Als politicus moet je die van elkaar weten te scheiden. Gevoelens van onveiligheid, bijvoorbeeld, zijn niet alleen maar subjectief. Er zijn ook criminaliteitscijfers. Feiten. Soms moet je mensen geruststellen."

Dilan is het daarmee eens. "Je moet het eerlijke verhaal vertellen."

Peter, lachend: "Buzzwoord!"

Dilan: "Oké, oké. Ik trakteer. Maar ik meen het wel. Ik hoor politici soms beweren: 'Iedereen blijft dezelfde zorg houden, ondanks de bezuinigingen'. Dat is gewoon niet waar. Het lastige is dat als je wil uitleggen hoe het wél zit, je al snel in een droog, beleidsverhaal belandt. Dat overkwam mij laatst. Tijdens een verkiezingsdebat stond er opeens een vrouw uit het publiek op die net haar baan in de zorg was kwijtgeraakt. Wat moet je dan? Mijn technische verhaal landde totaal niet. Ik zei hoe vervelend ik het voor haar vond. Ik kon geen dingen beloven die ik niet waar kan maken."

Peter: "Het probleem is vaak dat mensen iets negatiefs ervaren, maar dat het hun verkocht wordt alsof het goed voor hen is. Dat leidt tot cynisme. Je ziet het bijvoorbeeld bij de invoering van verplicht vrijwilligerswerk voor mensen in de bijstand. Dat heet dan: 'We helpen je om grip op je leven te krijgen'."

Diederik: "De SP komt met een tegenovergestelde retoriek, namelijk dat het vernederend zou zijn. Dat is ook misleidend. Zeg gewoon: we hebben minder geld. En we willen dat je iets terugdoet voor de samenleving."

Misstanden
Dilan: "Nussbaum heeft het over een 'fatsoenlijke samenleving'. Dan gaat het over bepaalde kernwaarden die partijpolitieke verschillen overstijgen. De vraag is natuurlijk of die er zijn. Interessant vond ik de discussies over de aanpak van de misstanden in de prostitutie op de Wallen. Het stadsbestuur zei: prostitutie is legaal, maar niet normaal. De vraag is: mag je zover gaan?"

Peter: "Ik vind van wel. Je moet kunnen zeggen: vanuit mijn diepgevoelde overtuigingen vind ik dat dit niet in ons land thuishoort."

Diederik: "Mee eens. Politiek gaat over moraliteit."

Peter: "Het probleem is dat die diepgevoelde overtuigingen met elkaar kunnen botsen. Hier komt Nussbaum in de problemen. Niet iedereen denkt hetzelfde over hoe die 'fatsoenlijke samenleving' eruit moet zien. Partijen vullen idealen van 'gelijkheid' en 'rechtvaardigheid' anders in. Nussbaum onderschat volgens mij hoe fundamenteel die botsingen zijn. Neem Pim Fortuyn. In veel opzichten was dat een politicus naar Nussbaums hart. Hij wist met succes op emoties van mensen in te spelen."

Dilan: "Ja. Los van wat je van zijn ideeën vindt, hij had wel uitstraling, visie, gevoel voor de tijdsgeest - het complete plaatje."

Diederik: "En hij appelleerde aan een verlangen naar eigenheid en gemeenschap."

Peter: "Maar hij wilde óók artikel 1 uit de Grondwet schrappen. Ik was het hartgrondig met hem oneens, maar ik vond wel dat hij dat mocht verkondigen. Nussbaum stelt dat een liberale staat ook ruimte moet bieden aan tegengeluiden, maar hoe ver wil ze gaan? Artikel 1 raakt de kern van de waarden die zij wil cultiveren. Het probleem is dat ze voor haar fatsoenlijke samenleving de vrijheid van meningsuiting op het spel moet zetten."

Diederik: "Ze probeert met haar pleidooi wel de wind uit de zeilen te nemen bij mensen als Geert Wilders. Mensen leven niet in een universele wereld. Ze wonen ergens, op een begrensde plek, als lid van een historische cultuurgemeenschap. Daar voelen ze zich thuis. In 'onderbuikgevoelens' schuilt vaak een verlangen naar gemeenschap. Politiek die zich alleen maar beroept op universele waarden gaat daaraan voorbij. Nussbaum wil vaderlandsliefde weer in ere herstellen, zónder haar geloof in universele waarden af te vallen. Dat vind ik interessant. Lange tijd is gezond patriottisme door links verdacht gemaakt. Ik vind het belangrijk dat een politicus mensen stimuleert dankbaar te zijn voor het goede in dit land."

Gij zult dankbaar zijn
Dilan: "Ik weet niet of 'dankbaarheid' het goede woord is. Ik zou inzetten op 'trots'. Dankbaarheid is passiever. Ik kwam in 1984 met mijn ouders uit Turkije naar Nederland. We waren politieke vluchtelingen en voelden onwijs veel dankbaarheid voor hoe we hier werden ontvangen. Vervolgens leerden we de taal en maakten we ons de cultuur eigen. Nu voel ik vooral trots, omdat ik onderdeel ben van deze samenleving en eraan bijdraag."

Peter: "Het probleem is dat je dankbaarheid of trots niet kunt afdwingen. Je kunt niet zeggen: gij zult dankbaar zijn. Zo werkt dat niet. Deze concepten schieten tekort. Kennelijk hebben mensen niet het gevoel dat politiek iets is waar ze dankbaar voor moeten zijn. Voor de verkiezing van morgen is een historisch lage opkomst voorspeld, onder de vijftig procent."

Dilan: "Ik vind dat echt heel erg. Dat kun je niet alleen de politiek verwijten. Je hebt als burger ook de verantwoordelijkheid mee te doen en te stemmen. Maar wij moeten beter uitleggen wat het belang van politiek is."

Diederik: "En dan werkt het niet als politici de verkeerde emoties proberen aan te wakkeren. Zoals PvdA-lijsttrekker Pieter Hilhorst, die dingen zegt als: 'De PvdA is er niet voor de rijke vriendjes van de VVD' of 'Rechts haat ons idealisme'. Dan roep je rancune op."

Dilan: "Een politicus is er voor iedereen."

Peter: "Nou, dat weet ik niet. Ik vind het heel cru gezegd niet mijn verantwoordelijkheid om 'het' vertrouwen in 'de' politiek te bevorderen. Ik ben SP'er, ik vertel mijn verhaal. En ik onderscheid mij van andere politici. Je mag er best hard in gaan, er moet iets te kiezen zijn. Hoe vaak hoor je niet op straat: 'Ze zeggen toch allemaal hetzelfde'."

Dilan: "Het belangrijkste is dat je authentiek bent, dicht bij jezelf blijft. Vorige week zat ik in een verhit debat. Er zaten veel allochtonen in de zaal, maar ook bijvoorbeeld transgenders, van alles door elkaar. Ze voelden zich allemaal gediscrimineerd. Ze waren boos op de politiek. Toen heb ik mijn ervaringen verteld, een dochter van Turkse vluchtelingen. Ik begrijp het écht, zei ik. Ik heb het óók meegemaakt. Dan heb je een gesprek, dat werkt."