Polen legt publieke omroep aan leiband

Dat de publieke omroep tot de politieke 'buit' van een nieuwe regering behoort, is niets nieuws in Polen. Maar Recht en Rechtvaardigheid (PiS), dat sinds anderhalve maand regeert, reikt veel verder met een vlak voor Oudjaar aangenomen wet.

Bestuursleden van de publieke televisie en radio verliezen per direct hun baan. Hun opvolgers worden benoemd door de minister van financiën, die ze op ieder moment weer kan ontslaan. Er zijn geen sollicitatieprocedures en geen ambtstermijnen die willekeur bij benoemingen inperken.

"De publieke omroep wordt rechtstreeks onder politieke controle geplaatst", concludeerde Krzysztof Luft, lid van de Nationale Mediaraad. Deze raad bewaakt volgens de grondwet de vrijheid van meningsuiting, maar komt door de wetswijziging grotendeels buitenspel te staan.

Gekleurd
Volgens regeringspartij PiS zijn de mediaraad en het huidige bestuur van radio en tv politiek gekleurd en is de wetswijziging juist daarom nodig. "De huidige publieke radio en televisie koesteren politieke correctheid", aldus PiS-media-expert Elzbieta Kruk tijdens het parlementaire debat. "Journalisten van de Poolse publieke media sympatiseren vaak openlijk met anti-Poolse meningen in plaats van mediale dekking te geven aan het Poolse staatsbelang."

Zowel de Vereniging van Europese Journalisten (AEJ) als de Europese Radio-Unie (EBU) heeft de Poolse president Andrzej Duda opgeroepen de wet niet te ondertekenen. De kans dat hij luistert is nihil. Net als de premier dankt ook de president zijn functie aan Jaroslaw Kaczynski, de onbetwiste leider van PiS.

Meer controversiële wetten
De mediawet is slechts een van de controversiële wetten die Kaczynski's partij in hoog tempo door het parlement jaagt. De eerste betrof het Constitutionele Hof dat controleert of wetten in strijd zijn met de grondwet. Sinds vorige week kunnen zaken voor het Hof vrijwel eindeloos worden gerekt. Bovendien mag zowel de president als de minister van justitie disciplinaire maatregelen treffen tegen rechters.

"Dit leidt ertoe dat de uitvoerende macht in de schoenen van de rechterlijke macht stapt", concludeerde de Poolse Raad voor de Rechtspraak, die de president vergeefs opriep de wet niet te ondertekenen. Door het marginaliseren van het Hof kan de regering ongehinderd wetten aannemen die haaks staan op de grondwet.

Zo wil PiS de bevoegdheden van de geheime diensten en politie uitbreiden. In plaats van drie maanden zouden die diensten voortaan achttien maanden burgers mogen afluisteren en hun internetgedrag controleren. Het vorige parlement probeerde hetzelfde, maar werd teruggefloten door het Constitutionele Hof.

Geen sollicitatieprocedure
Het parlement wijzigde vorige week de wet op het ambtenarenapparaat. Vorige regeringen lichtten vaak de hand met regels die politieke neutraliteit en professionaliteit van de overheid moesten garanderen. PiS schaft die regels gewoon af. Hoge ambtenaren worden nu benoemd zonder sollicitatieprocedure. Ze hoeven geen jarenlange ervaring meer te hebben. De eis dat ze vijf jaar voor hun benoeming geen lid zijn geweest van een politieke partij vervalt.

"In het ergste geval wordt de ambtenarij straks gebruikt zoals vroeger in autoritaire regimes", concludeerde Grzegorz Makowski van de Batory-Stichting, een democratie-waakhond in Warschau. "Eerst kwam de eis tot politieke neutraliteit te vervallen, vervolgens het principe van professionaliteit en ten slotte werden ambtenarenbaantjes gebruikt om nieuwe partijleden mee te kopen."