Polen ‘hervormt’ rechtbanken ondanks zware kritiek
De Poolse regering noemt het democratische controle op de rechtsgang. Volgens de oppositie is het het einde van de rechtsstaat.
Beide gaan ervan uit dat president Andrzej Duda nog voor de jaarwisseling zijn handtekening zet onder twee wetten die rechters voor hun benoeming en carrière afhankelijk maken van de politiek.
De twee omstreden wetten werden vrijdagavond onder protest van duizenden demonstranten aangenomen door de Senaat. "Dit is niet het gezond maken van de Poolse rechtsspraak. Dit is een executie van onafhankelijke rechtbanken", aldus senator Bogdan Klich namens de grootste oppositiepartij, Burgerplatform.
De regering in Warschau trekt zich niets aan van kritiek uit binnen- en buitenland. De Franse president Emmanuel Macron en de Duitse bondskanselier Angela Merkel verklaarden vrijdag gezamenlijk dat ze de Europese Commissie zullen steunen als deze besluit artikel 7 in te zetten tegen Polen. Bij deze zogeheten 'atoomoptie' kan een gekwalificeerde meerderheid van de lidstaten Polen veroordelen wegens het ondermijnen van de rechtsstaat. Opschorten van Warschau's stemrecht in de Europese Raad kan alleen als alle andere lidstaten daarmee instemmen.
Meerderheid
Regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) heeft een absolute meerderheid in beide kamers van het Poolse parlement. In juli nam PiS een soortgelijk pakket wetten aan, maar stuitte toen onverwacht op veto's van president Andrzej Duda. Een naaste medewerker van de president verklaarde vrijdag dat Duda dit keer geen reden ziet voor een veto.
De president, die gelieerd is aan PiS, tekende in juli een wet die de minister van justitie het recht geeft voorzitters van rechtbanken te vervangen. Deze voorzitters bepalen onder meer welke rechter welke zaak behandelt. Twee andere wetten werden toen getroffen door zijn veto: de wet op het Hooggrechtshof en de wet op de Raad voor Justitie die verantwoordelijk is voor de benoeming van rechters.
De president beloofde zelf met wetsvoorstellen te komen na 'maatschappelijk overleg'. Dat overleg beperkte zich tot ontmoetingen met PiS-leider Jaroslaw Kaczynski achter gesloten deuren. Naar verluidt zal de president in ruil voor zijn medewerking meer zeggenschap krijgen over het buitenlandbeleid. Ook krijgt hij meer invloed op het Hooggerechtshof.
Nietig verklaren
De twee wetten zoals nu aangenomen door de Senaat verschillen niet wezenlijk van hetgeen president Duda in juli nog afkeurde. Volgens critici geven ze PiS zelfs nog meer macht over de rechtbanken.
De pensioenleeftijd voor rechters van het Hooggerechtshof wordt verlaagd van 70 tot 65 jaar. Dat betekent dat 40 procent van de rechters vervangen wordt, tenzij de president anders beslist. Het Hooggerechtshof - de hoogste beroepsinstantie in Polen - wordt uitgebreid met twee kamers.
Rechters en advocaten kunnen voortaan worden aangeklaagd voor een zogeheten Disciplinaire Kamer, die deels wordt benoemd door de Senaat. Een 'Kamer voor buitengewone controle en publieke aangelegenheden' kan vonnissen van de afgelopen twintig jaar nietig verklaren. Bovendien gaat deze kamer beslissen over de geldigheid van verkiezingen en over het beboeten van media.
Afhankelijk
De Raad van Justitie (KRS) die rechters benoemt, zal voortaan gekozen worden door de Sejm, de Poolse Tweede Kamer. Bij de eerste stemming is een meerderheid van zestig procent nodig. Als die er niet is, beslist in tweede instantie een gewone meerderheid, ofwel PiS.
Zeer kritisch over de wetten zijn de Raad van Europa, de OVSE en de zogeheten Venetië-Commissie. Dit pan-Europees adviesorgaan voor constitutioneel recht sprak van een 'ernstige bedreiging van de Poolse rechtsspraak'. Presidentieel minister Krzysztof Lapinski wimpelde de kritiek weg in een TV-interview:
"Met alle respect voor de experts op het gebied van constitutioneel recht, wij zijn ervan overtuigd dat deze wetten honderd procent in lijn zijn met de Poolse grondwet. Als iemand twijfelt, kan hij klagen bij het Constitutionele Hof." Het Constitutionele Hof werd een jaar geleden met soortgelijke wetten afhankelijk gemaakt van politici en heeft sindsdien geen uitspraak meer gedaan die de regering onwelgevallig zou kunnen zijn.
Lees ook: De harde kritiek op Polen is terecht
