Poetin maakt Rusland weer groot

Is Rusland nu een supermacht of een kaartenhuis? Alleen de vraag al is vreemd, want weten we het antwoord niet al? Volgens mij is dat nu net de crux in het doorgronden van Rusland. Enerzijds krijgen we te horen dat we Rusland moeten vrezen, het is een grote, zelfs existentiële bedreiging voor het Westen. Rusland ondermijnt onze verkiezingen, dringt binnen door de kleinste kiertjes in ons informatiesysteem en koopt politici en lobbyisten.

De Russen ontplooien hun militaire kracht op onverwachte manieren. Ze zijn een cruciale speler en machtsfactor in het Midden-Oosten, spelen hun rol in Noord-Afrika, hun marine doorkruist de Middellandse Zee, ze lanceren kruisraketten. Ondertussen annexeerden ze de Krim en pookten een conflict in de Oost-Oekraïense Donbas op. Rusland is de schaakgrootmeester van de moderne hybride oorlogsvoering. Het vormt een kernmacht. en heeft van Kaliningrad, pal naast de Baltische Staten, een militair fort gemaakt dat wemelt van de raketten. Dat is allemaal heel eng.

Maar toch! Je kunt er ook anders naar kijken. Door Russische ogen. Rusland is een land met een economie die kleiner is dan die van Spanje, en we bekreunen ons toch ook niet om de Spaanse geopolitieke aspiraties. Het autoritaire regime van Rusland geeft alleen maar geld uit aan wat voor hen telt, dus niet aan ziekenhuizen en scholen, maar 30 tot 40 procent van hun hele budget gaat op aan veiligheid. Die rust op een smalle economische basis.

Het land heeft veel geld gestoken in de modernisering van het militair apparaat, dat in de jaren negentig nog op een verbijsterend laag niveau stond. Niettemin beschikt het land nog steeds over minder soldaten dan alle Europese Navo-leden bij elkaar, dus zonder de Amerikanen en Canadezen. En jawel, de Russen hebben een nucleair arsenaal, maar wat kun je ermee uitrichten buiten het opblazen van de wereld? Geen kernkop die 9/11 voorkwam, die Saddam Hoessein van zijn inval in Koeweit weerhield, of de Argentijnen van hun bezetting van de Malvinas - de Britse Falklandeilanden.

En hoe zit het met de informatieoorlog? Met Russia Today, het station met zijn idiote propaganda die het op het Westen afvuurt? Ach, er is geen flinter bewijs dat de Russen daarmee de publieke opinie effectief hebben gemasseerd.

Defensief

Het onderliggende probleem met de Russen is dat we niet weten waar we nou eigenlijk mee te maken hebben. Is het een land dat uitdijt, blakend van zelfvertrouwen over zijn eigen missie? En waar is Poetin op uit? Welk doel geeft hij Rusland? Het in ere herstellen van een Sovjet-Unie op neo-tsaristische leest? Wacht hij zijn kans af om zijn tanks richting Engeland te laten rollen?

Ik zie geen enkel bewijs dat Rusland territoriale ambities heeft - op de Krim na, maar dat was een buitencategorie. De Russen die ik ernaar gevraagd heb - of ze Poetin nu zien als Redder der Natie of de duivel in eigen persoon - zeggen allemaal: de Krim wás al Russisch. Dat was een unieke situatie.

Poetin is, als u het mij vraagt, eerder defensief. Zeer agressief, aanvallend defensief. Hij probeert iets te verdedigen. Nog voor Trump zoiets riep, zei Poetin al dat hij ‘Rusland weer groot’ wilde maken. Hij is een product van de jaren negentig, een buitengewoon traumatische periode waarin de Russen ontdekten dat ze hun wereldmacht hadden verloren. Wij Britten zijn ook nooit over het verlies van ons imperium gekomen, getuige de Brexit.

De jaren negentig waren voor de Russen een periode van dramatische achteruitgang; in hun ogen is het allemaal onlosmakelijk met elkaar verbonden: dat verlies van hun grootmacht, die soortement democratie die ze invoerden en het kapitalistische staatsbestel, en het rotleven dat ze kregen.

Nu denken ze: hoe krijgen we Rusland terug op de plaats die het toekomt? Poetin benadrukt dat Rusland een grote mogendheid is. Maar wat wil dat zeggen? Ik zie hem vooral als een negentiende-eeuws politicus, die weinig kaas gegeten heeft van de moderne tijd. Van macht en invloed die zich doen gelden als zachte krachten, in het aangaan van allianties, netwerkend in internationaal verband. Poetin ziet dat anders: voor hem is macht iets wat je anderen kunt opleggen - als zij jou iets op kunnen leggen, zijn zij machtiger dan jij.

Rusland groot maken betekent dus: niemand vertelt ons wat te doen. Geen Internationaal Gerechtshof, geen buitenlandse bemoeials die zeggen dat onze verkiezingen ondemocratisch verlopen zijn (wat klopt), dat de staat corrupt is (klopt ook). Poetin wil zich ontdoen van al die westerse bemoeienis die hij ziet als pogingen om westerse waarden aan Russen op te leggen. Hij gaat voorbij aan het feit dat die waarden ook die van de meeste Russen zijn. Zij willen óók een welvarend land, stabiel, voorspelbaar, zodat je er een bedrijf kunt opzetten, waar je je kinderen een beter leven gunt, een land waarin je niet alleen onderdaan bent maar deelneemt aan de samenleving.

Het zelfbeeld van Rusland als machtsfactor impliceert een invloedssfeer, net als in de 19de eeuw. Daarom mogen Oekraïne en Wit-Rusland geen deel uitmaken van westerse bondgenootschappen. Poetin wil het Westen terugdringen. Hij weet tegelijkertijd dat Rusland veel zwakker is dan wij, economisch, militair, en zeker in wervingskracht. Dus móet hij wel verdeeldheid zaaien door tegenstellingen binnen en tussen landen aan te jagen. Hij moet ons verbijsteren door ons ongerust of bang te maken, ons te laten denken dat wij en onze waarden misschien geen haar beter zijn dan hij, zodat we het uiteindelijk met hem op een akkoord zullen willen gooien. Hij leidt onze aandacht af met andere zaken - migranten, Syrië - zodat we de voor hem veel belangrijker kwestie - Oekraïne - uit het oog verliezen.

‘Hybride oorlogsvoering’

Hij doet dat door de ‘hybride oorlogsvoering’. Met alle middelen - spionage, propaganda etcetera - vechten ze een politieke strijd met het Westen uit. Wie ik ook spreek in economische of militaire kringen, steevast vertellen de Russen me dat ze ‘in oorlog met het Westen’ zijn. Dat is behoorlijk angstaanjagend. En steeds zeggen ze erbij: ‘Het Westen is de oorlog begonnen.” Hybride oorlog, zeggen ze, is een westerse, Amerikaanse uitvinding. Wat zij zien: revoluties tegen regimes in de voormalige Sovjet-Unie, in de Arabische wereld, in Syrië. En ze zien de oorzaak: niet mensen die zich ontworstelen aan onderdrukkende, moorddadige heersers, maar de doortrapte CIA - die zit erachter.

Ik zeg ze dan: dat mocht de CIA willen, dat ze regimes konden laten vallen. Zoals wij de lengte van de Rus op drie meter schatten, zo schatten zij ons als sluwer, machtiger en gevaarlijker in dan we in werkelijkheid zijn.

Wat is oorlog? Dit: dat het ene land dwingt het andere iets te doen wat het zelf niet wil. Maar de prijs voor traditionele oorlogsvoering is hoog - het kost veel geld én veel soldatenlevens, daar maken zelfs autoritaire regimes zich zorgen over. De Russen geven nog steeds niet toe dat hun strijdkrachten in de Donbas zijn, en om het aantal gevallen soldaten te verdoezelen hebben ze in Syrië een eenheid vol ‘huurlingen’ opgetuigd.

Waarom zou je, als het toch hetzelfde oplevert, dan geen economische, politieke of andere druk uitoefenen? Dat is de manier waarop 21ste-eeuwse oorlogen worden gevoerd. De Russen zijn er nog maar net mee begonnen. Poetin zet niet-militaire middelen tegen ons in, anders dus dan in de Krim en de Donbas. Daar bereidden niet-militaire mannen in het groen de komst van commando’s voor - een hybride oorlog zoals soldaten het graag zien.

Maar de hogere echelons van het politiek en militair apparaat zien liever dat er helemaal geen gevechtshandelingen plaatsvinden. Daarom mobiliseert Poetin het hele land - in Rusland kan niets zich daaraan onttrekken. Als je een goedlopend bedrijf hebt, kun je zomaar vanuit de overheid te horen krijgen: ‘we willen dat je bijdraagt aan de politieke campagne in dat en dat Europese land’, of ‘het zou fijn zijn als je even bevestigt dat die en die persoon een werknemer van jouw bedrijf is’ - terwijl je hem niet kent en hij een spion is. Bij media net zo: toen de MH17 was neergeschoten, meldde het Kremlin dat media alles mochten opschrijven, “maar als je de richtlijnen overschrijdt, zou het zomaar kunnen dat je de deuren moet sluiten”.

(Tekst gaat verder onder de afbeelding)

Poetin is geen dictator, het stalinisme is niet weergekeerd. Hij moordt zijn volk niet uit. Maar zijn autoritaire bewind verdraagt niets wat het niet beheersen kan. Hij zet alle beschikbare middelen in om ons te beïnvloeden, want hij weet hoe zwak hij is.

Zien wij de totstandkoming van een supermacht of van een kaartenhuis? Poetin is zo succesvol als wij hem laten zijn. Waarom luisteren mensen naar soms lachwekkende leugens verspreid door Russische propagandanetwerken? Doordat we zijn gaan geloven dat onze eigen media er soms naast zitten, dat onze politici wel eens tegen ons zouden kunnen liegen. Daarom staan we open voor alternatieve feiten. Daarom zijn we bereid te geloven dat de EU al haar burgers dwingt een kamer af te staan voor vluchtelingen. Want de Russen zijn erin geslaagd in te spelen op echte zorgen en angsten, ook al berusten die op mythes.

Globalisering

Het Westen kampt met zijn legitimiteit, de burgers twijfelen eraan of politici wel antwoorden kunnen vinden op de problemen die de moderne tijd oproept. Velen van ons vrezen de globalisering - een angst die we hoe dan ook moesten doormaken, los van wat er in het Oosten gebeurt. Daar spelen de Russen op in, ze maken misbruik van onze zwakte. Zo gebruiken ze corruptie om het Westen te beïnvloeden. Wij zijn tamelijk slecht in het opsporen van corruptie. Het is pijnlijk eenvoudig om fout geld in westerse instituten te pompen. De City, het zakencentrum van Londen, is een enorme witwasmachine voor zwart geld.

We zijn eraan gewend geraakt dat mensen media inzetten om hun eigen voordeel na te jagen, we kijken er niet van op als een grote krantenbaas een bepaalde koers oplegt aan ‘zijn’ bladen. En we hebben weinig oog voor wat Russische veiligheidsdiensten uitspoken; Praag telt 145 Russische diplomaten, terwijl er in Moskou maar acht uit Tsjechië rondlopen. Van die Russen werkt waarschijnlijk een derde voor de geheime dienst. We reageren er lauwtjes op. En schijnheilig. Toen de Russen in 2008 Georgië binnentrokken, was er heftig protest: “Vreselijk, absoluut onaanvaardbaar”. Maar ook: “Laten we dit zo snel mogelijk achter ons laten.”

Daar trok Rusland de conclusie uit: “Het Westen kampt met een concentratiestoornis, geef ze een paar maanden en dan maken ze zich weer druk om wat ergens anders oplicht.”

Dat bood Poetin legio kansen, en die heeft hij opmerkelijk goed benut. Als we onze aandacht er weer bij kunnen houden, de bevolking leren zien wanneer ze bedrogen wordt, onze financiële instellingen met een goed controlemechanisme weerbaar maken tegen fout geld, onze media onafhankelijk houden, kortom: als we doen wat we toch al zouden moeten doen, dan had Poetin veel minder kansen.

Daarom beschouw ik Rusland niet als een supermacht, niet eens als een heel machtig land. Is het dan een kaartenhuis? Nou, het stort echt niet op korte termijn in. De huidige situatie zal wel voortduren zolang Poetin in het Kremlin zit; in 2018 volgt zijn herverkiezing, dus we zitten nog een jaar of vijf, zes met hem opgescheept.

Laat ik afsluiten met een onmodieuze, optimistische uitsmijter. Ik zie de toekomst van Rusland zonnig in. De waarden die het land koestert, zijn in grote lijnen de onze. Ik denk dat Poetin de laatste oprisping is van het sentiment dat opkomt bij het verval van een wereldrijk, een giftig besef dat het zo niet hoort te wezen. De nieuwe generatie Russen van cynische kleptocraten lijkt sprekend op hun soortgenoten in het Westen.

Rusland beweegt onze kant op.

Mark Galeotti

Dit is de lezing die Mark Galeotti op 1 juni in De Balie (Amsterdam) hield voor het debat ‘Russia: Superpower or House of Cards?’. De Engelse versie is te lezen op de site Raamoprusland.nl, mede- organisator van het debat.

Mark Galeotti (1965) is verbonden als veiligheidsexpert aan het Institute of International Relations in Praag en aan de Karelsuniversiteit in die stad. Hij is gespecialiseerd in het veiligheidsbeleid van de Sovjet-Unie en - nadien - Rusland. Hij schreef diverse boeken en houdt een blog bij over de thema’s defensie en Ruslands georganiseerde misdaad, op inmoscowsshadows. wordpress.com