Planbureau meet met orthodoxe meetlat
Het is een goede zaak dat er meer wetenschappelijke aandacht komt voor de religieuze beleving onder moslims in Nederland. Maar zijn het gebruikte begrippenkader en de meetinstrumenten van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) wel geschikt voor de context van de islam? Een islamitische godsdienstsociologie die daarin kan voorzien, is in Nederland nog niet ontwikkeld.
Kan een socioloog de theologisch beladen labels 'praktiserend' en 'niet-praktiserend' zomaar op een groep plakken, zonder na te gaan of die groep zich hierin herkent? Het onderzoek van het SCP roept nog meer vragen op met betrekking tot de meetinstrumenten, de duiding en de interpretatie van de onderzochte praktijk. Voor het begrip 'praktiserend' neemt het SCP de indeling over van de orthodoxie. Daarin zal niet elke moslim zich herkennen. Maar zelfs al zouden ze dat wel doen, dan vertoont de toepassing van de begrippen 'praktiserend' en 'niet-praktiserend' nog gebreken.
Zo wordt halal eten genoemd als een belangrijke indicator voor praktiserend zijn. Halal eten is echter net zo vanzelfsprekend als het dragen van een islamitische naam of de impliciete belijdenis (sjhada). Daardoor heeft het veel minder betekenis voor de vraag of een moslim praktiserend is. Nadruk op deze indicator heeft geleid tot rare waarnemingen zoals 'niet-praktiserenden eten niet elke dag halal'. Wat eten ze dan wel? Zijn ze dan misschien vegetariër? Eten ze dan varkensvlees? Eten ze dan op andere dagen wel halal? Slaat halal alleen op ritueel geslachte dieren of gaat het ook op voor de ingrediënten van alle voedselproducten? Is halal voor een orthodoxe moslim hetzelfde als voor een liberale moslim?
Volgens het SCP zijn Marokkaans-Nederlandse niet-praktiserende moslims zeldzaam. Daarmee zeg je hetzelfde als "de overgrote meerderheid van Marokkaans-Nederlandse moslims is praktiserend". Maar klopt dat wel? Dezelfde orthodoxie waaraan het SCP kennelijk zijn categorieën ontleent (praktiseren is het naleven van voorschriften), beschouwt bijvoorbeeld de salat, het dagelijks gebedsritueel, als de allerbelangrijkste zuil van de islam. Alleen het niet verrichten van dit ritueel wordt voldoende geacht om in aanmerking te komen voor de status 'niet-praktiserend'. Onderzoek laat zien dat tientallen procenten van de moslims de salat niet verrichten. De conclusie dat bijna iedereen praktiserend is, zou daarom onjuist moeten zijn.
Een ander probleem is - zo geeft het SCP zelf ook aan - het geforceerd op de islam toepassen van het begrippenkader dat ontwikkeld is in de sociologie van het christendom. Het meest opmerkelijke is het min of meer gelijkstellen van kerk(bezoek) en moskee(bezoek). De profeet Mohammed zegt in een overlevering: "Voor mij is de hele aarde een moskee". Een moslim kan dus overal een moskee 'bezoeken': ook in de trein, thuis, op het werk, in openbare ruimte, individueel of in gemeenschap.
undefined
