Pitbull en stokpaard in touw voor De Bij

Had hij nog geleefd, Lubberhuizen overleed in 1984, dan had hij zich het afgelopen weekeinde de ogen uitgekeken. In diverse lokaties op en rond het Leidseplein in Amsterdam werd het vijftigjarig bestaan van De Bezige Bij op uitbundige wijze gevierd: met zang, lezingen, debatten, literaire lunches, optredens, film, dans, keiharde muziek en wat de mens nog meer aan cultuur kan bedenken. Niet alle zalen waren telkens tot de nok gevuld, maar de variatie was groot en er heerste een aangename en verwachtingsvolle stemming.

Alleen de openingavond op vrijdag in de Stadsschouwburg viel nogal tam uit. Het podium werd weliswaar opgefleurd met een levensgrote orchidee en twee dito gietijzeren bijen die als lessenaar dienst deden, maar de vijf sprekers, onder wie Harry Mulisch en de Duitse filosoof Hans Magnus Enzensberger, wisten de aanwezigen niet erg te boeien.

Ze hielden zich keurig aan het opgegeven thema: Het Vrije Woord, maar spetterend werd het zelden. Het aardigste was nog het gesprek dat Adriaan van Dis na de pauze met Peter Mayer had, de directeur van Penguin, die het betreurde dat in Amerika de loyaliteit tussen uitgever en schrijver niet meer bestaat, omdat hoge voorschotten, tot twee miljoen dollar, voor een debuut moeten worden betaald. Een middelgrote, literaire uitgeverij als De Bezige Bij zou in de Verenigde Staten niet kunnen bestaan, zei Mayer.

Lachen

Zo tam als het officiële openingsfeest in de Stadsschouwburg was, zo amusant was het gesprek dat de filmer Theo van Gogh die avond in de Nassaukerk had met Willem Frederik Hermans. Van Gogh bood de schrijver alle gelegenheid om zijn vele stokpaarden te berijden, maar omdat Hermans niet ongeestig is en Van Gogh een behendig interviewer, viel er toch veel te lachen en te genieten. Al zijn tegenstanders nam Hermans nogmaals onder vuur, van Hugo Brandt Corstius - 'een psychopaat' - tot en met staatssecreatris Aad Nuis, die ooit de oorlosgmisdadiger Weinreb verdedigde, een fout die Hermans hem pas zal vergeven als Nuis in het openbaar zijn ongelijk bekent.

Omdat De Bezige Bij zelf uit het verzet is voortgekomen, vormde de oorlog een rode draad in veel discussies: van de Tweede Wereldoorlog tot en met de huidige burgeroorlog in Bosnië. In de discussie die Henk Hofland vrijdagnacht aanzwengelde in Paradiso, verweet hij het westen geestelijke inertie.

Na de Val van de Muur in 1989 en het einde van de Koude Oorlog hebben de machthebbers niets nieuws kunnen bedenken. Het ontbreekt het westen aan een visie, laat staan een antwoord op het groeiende nationalisme in Oost-Europa en de burgeroorlog in het voormalige Joegoslavië. Het ergst vond Hofland nog dat de intelligentsia, of wat daar voor door moet gaan, met de mond vol tanden blijft staan.

Is de literatuur een vrijplaats of is het de plek waar alle waarden continu ter discussie moeten worden gesteld? Volgens de publicist Geert Mak moet de schrijver op de bres staan voor alles wat verkeerd is of verloren dreigt te gaan. Helaas gebeurt dat nu niet.

In Nederland hebben de schrijvers zich in hun erkerkamertjes verschanst, meende Mak, met uitzicht slechts op eigen ziel en zaligheid. Waarom bestaat er in Nederland geen schrijver als Primo Levi, Heinrich Böhl, Joseph Roth of Georgy Konrád, vroeg hij vertwijfeld.

Geen bedreiging

Gelukkig was Dirk van Weelden minder somber. Hij zag de toekomst vol verwachting tegemoet. Televisie noch Internet zag hij als een bedreiging voor het Boek. Alleen de literaire criticus, daar zag hij geen plaats meer voor, die trok zich terug uit de massamedia.

Het Geweld, in alle verschijningsvormen, stond zaterdagavond op het programma in De Melkweg, het hoofdstedelijk centrum voor jong en pop. Het begon met een oorverdovend optreden van Radbout Mens, die het aantal decibels tot ver over de pijngrens opvoerde, zodat zelfs jongeren hun vingers in de oren stopten. In een kooi op het podium lazen vervolgens schrijvers van De Bezige Bij voor uit hun boeken, voor zover er sprake was van geweld.

Nee, vond Joris Moens, die debuteerde met 'Bor', een eigentijdse variant op 'De avonden' van Gerard Reve, hij vond niet dat zijn boek agressief was. “In een beetje film vallen drieënvijftig doden, mijn boek telt maar één slachtoffer.” Een beetje agressie of valsigheid was volgens Moens zelfs gezond. Of een schrijver ook verantwoordelijk was voor de gevolgen, vroeg discussieleidster Pamela Koevoets. “Nee, dat is niet mijn pakkie-an.”

Op hetzelfde podium probeerde Chris Keulemans later op de avond nog een gesprek te voeren met twee uitgeweken Joegoslavische schrijvers, die het westen aanklaagden voor zijn vrijblijvende houding ten aanzien van de burgeroorlog in hun land, maar het aanwezige publiek had meer belangstelling voor de bar dan voor het interview. Vertwijfeld maakte Keulemans plaats voor de pitbullmodeshow, die tot ver na middernacht voortduurde.