Perceval hoopt dat Turken naar de voorstelling komen

Een vreemde in eigen land, zo voelt de internationaal gelauwerde en tegenwoordig vooral in Duitsland werkende regisseur Luk Perceval zich als hij weer eens in Vlaanderen een voorstelling maakt. Het is een treffende overeenkomst met hoofdpersoon Ka uit zijn nieuwste voorstelling 'Sneeuw' bij theatergezelschap NTGent. Morgen beleeft deze bewerking van de roman van de Turkse Nobelprijswinnaar Orhan Pamuk haar Nederlandse première in Rotterdam.

Het boek uit 2002 schetste de clash tussen Oost en West, tussen (radicale) religie en secularisme, tussen verschillende culturen en verschillende generaties in het hedendaagse Turkije. Ka (in de voorstelling gespeeld door Pierre Bokma) is een Turkse dichter die in Frankfurt woont en terugkeert naar het grensplaatsje Kars, waar hij zijn jeugd heeft doorgebracht. Officieel gaat hij erheen om een reportage te maken over zelfmoord onder moslima's, maar eigenlijk zoekt hij zijn jeugdliefde Ipek (Els Dottermans). Ondertussen ontmoet hij allerlei figuren die de complexe staat van het moderne Turkije en de positie van de Turken in de wereld weerspiegelen. Het is een kafkaësk boek, waarin bijvoorbeeld de in nevelen gehulde staatsgreep van afgelopen zomer niet zou misstaan. In het boek sneeuwt het constant. Het is sneeuw die verhult, verstilt en isoleert.

Kruimeldieven

Een actueel boek, vanwege de kritische houding van schrijver Pamuk ten opzichte van de Turkse president Erdogan. En vanwege de spanningen in de Turkse gemeenschap, ook in het westen, sinds de staatsgreep in Turkije van afgelopen zomer. Voor Perceval reden genoeg om bewust een aantal acteurs te casten met een Turkse achtergrond.

"Het stoort mij al jaren dat wij onze theatercanon voor een blank geprivilegieerd, gesubsidieerd publiek opvoeren en geen vermenging krijgen, geen doorstroming. We moeten mensen de weg naar het theater tonen. Bovendien vind ik dat onze opdracht nu meer dan ooit politiek is. Als je kijkt naar de terreuraanslagen in Brussel - wie dat gedaan hebben. Die mensen zijn kruimeldieven, in wezen niet opgenomen in onze maatschappij. Het is aan ons en zeker aan ons kunstenaars om de deur open te zetten zodat mensen het gevoel hebben dat ze welkom zijn en op zijn minst deel uitmaken van ons economisch weefsel."

Als theatermaker wil Perceval liefst nog hoger reiken: hij maakt graag voorstellingen die ook aansluiten bij 'het culturele weefsel van de stad'. En Gent heeft nou eenmaal een grote Turkse gemeenschap.

Onverzoenlijkheid

De keuze om dit boek naar toneel te vertalen, met drie Nederlands-Turkse, drie Nederlands-Vlaamse acteurs en een Vlaams-Turkse zangeres, was voor Perceval kortom evident.

"Naarmate je je meer verdiept in 'Sneeuw', blijkt Pamuk de situatie in Turkije te gebruiken om iets heel universeels en essentieels over de mens te vertellen. Namelijk dat we allemaal eenzaam zijn en op zoek naar een manier om onze eenzaamheid te overkomen. Maar daarbij botsen we met elkaar.

"Pamuk toont dat de grote geloofsconflicten uiteindelijk te herleiden zijn tot individuele conflicten en dat daaronder onverzoenlijkheid ligt. Het woord vergeving is in 'Sneeuw' ver weg. Pamuk schetst een leven waarvan hij zelf zegt: 'We worden geboren, we kwijnen en we sterven'. Nu ik zelf nog maar af en toe in België kom, voel ik me meer en meer een vreemde in mijn eigen land. Dus ik ken hoofdpersoon Ka's gevoel van eenzaamheid en ontheemd zijn heel goed. Dat wilden we op toneel brengen en vandaar de keuze om Ka met acteurs met een Turkse achtergrond te omringen. De zangeres doet mee, zodat mensen uit de Turkse gemeenschap niet alleen hun verhaal maar ook hun taal en cultuur herkennen. In die zin is het een poging tot integratie van het NTGent in de stad."

Publiekswerking

De politieke situatie in Turkije of de maatschappelijke positie van Turken in België en Nederland wil Perceval niet proberen te duiden. "Ik ben geen Turk en ook geen Nabije Oosten-specialist", zegt hij stellig. "Ik ben een kunstenaar en voel mij aangesproken door 'Sneeuw', omdat het boek veel over de actualiteit vertelt, niet alleen over de Turkse mens maar over ons allemaal. Over onze geïsoleerdheid in een wereld die almaar mondialer wordt. Er is heel veel persoonlijke frustratie die helaas niet leidt tot inzicht of verzoening."

Liefst zou Perceval zien dat er ook Turken naar de voorstelling komen kijken, dat het publiek een afspiegeling is van de Belgische of Nederlandse samenleving. Maar hoe hij dat gewenste, gemêleerde publiek in het theater krijgt? Daarop heeft de regisseur geen helder antwoord. Het is vooral de taak van de afdeling Publiekswerking (de Vlaamse equivalent van de Nederlandse Educatie afdeling) van het gezelschap, "Ik heb daar geen zicht op", vertelt Perceval eerlijk. "Ik ben blij dat ik het overzicht bewaar over de voorstelling."

Levensbelang

Dat de regisseur ook yogaleraar is en zich al jaren in het boeddhisme verdiept, is bepalend voor het gevoel dat hij bij de toeschouwer van 'Sneeuw' wil achterlaten: vergeving. De essentie van het boeddhisme. En eigenlijk van ieder geloof, aldus Perceval.

"Zonder vergeving kunnen we op geen enkele manier tot een vreedzame wereld komen. Kunst kan daarbij helpen, zonder kunst vrees ik dat we allemaal gefrustreerde, woedende mensen worden. Daarom wil ik ook iedereen betrekken bij het theater. We delen allemaal dezelfde angsten en twijfels over het leven."

Maar in 'Sneeuw' ontbreekt het juist volledig aan vergeving. Hoe bereiken we die dan toch? Door je in te leven in het perspectief van een ander, zegt de regisseur. "Je moet je niet blind staren op je eigen gelijk, maar oefenen om het standpunt van de ander te zien en daarvoor begrip te hebben. Ik kan de ruimte om me heen alleen maar vergroten door begrip voor de ander te cultiveren. Theater en kunst is daarvoor essentieel."

Sneeuw, NTGent Nederlandse première morgen Rotterdam. www.ntgent.be

undefined

luk perceval

Luk Perceval is de oprichter van de Blauwe Maandag Compagnie en Het Toneelhuis in Antwerpen. Hij maakt al ruim dertig jaar furore met regies van (bewerkte) klassiekers zoals 'Ten Oorlog' (Shakespeares koningsdrama's in bewerking van Tom Lanoye) en boekbewerkingen zoals 'Aars!' (naar de roman van Peter Valia Theater. Zo af en toe komt hij naar België voor een gastregie bij een van de grote theatergezelschappen.

undefined