Paus bezoekt Cuba, maar niet om revolutie te brengen
Voor het eerst sinds zijn aantreden bezoekt paus Franciscus dit weekend Cuba. Hij zal er naar verwachting pleiten voor meer openheid en democratie. Maar stevige kritiek hoeft het Cubaanse regime niet te verwachten.
Een aantal straten in Havana ligt er ineens piekfijn bij, constateerde een journaliste van Associated Press toen ze deze week de Cubaanse hoofdstad bezocht. Pokdalig wegdek is gladgestreken, muren zijn gepleisterd, stoepen zijn gerepareerd en slingerend vuilnis is opgehaald. Op een aantal plaatsen wemelt het ineens van de palmbomen. Dit is het Havana zoals het president Raúl Castro het graag ziet, en hoe hij het graag aan de buitenwereld laat zien.
De reden voor al die plotselinge werkzaamheden is natuurlijk Paus Franciscus, die tot dinsdag op het eiland verblijft. Eerst doet hij Havana aan, daarna trekt hij het land in.
Vaticaankenners verwachten dat hij zal oproepen tot meer godsdienstvrijheid. Zijn aanwezigheid op zich is al bijzonder: 's werelds bekendste geestelijke leider, op bezoek in een land dat ruim een halve eeuw in de greep is van het socialisme. Uniek is het bezoek niet, want paus Johannes Paulus II deed Cuba al eens aan in 1998 en diens opvolger Benedictux XVI bezocht het in 2012.
Opener Cuba is deels te danken aan het Vaticaan
Paus Franciscus heeft het beste bedoelingen met Cuba, zoveel is sinds afgelopen december duidelijk. Dat de eilandstaat en de Verenigde Staten na bijna 50 jaar hun diplomatieke banden gaan normaliseren, is voor een deel te danken aan het Vaticaan. De geheime besprekingen tussen de landen kwamen in een stroomversnelling toen paus Franciscus zich er middels een paar brieven in mengde.
Uiteindelijk kreeg hij Castro en de Amerikaanse president Obama zover dat de Havaanse kardinaal en aartsbisschop Jaime Ortega de gesprekken mocht begeleiden. De vruchten daarvan beginnen we nu te zien: de VS openden in juli Havana een ambassade en Obama heeft het Amerikaanse Congres gevraagd om het economische embargo tegen Cuba op te heffen. Een Amerikaan die vijf jaar vast zat in Cuba is vrijgelaten, net als drie Cubaanse spionnen die in Florida achter de tralies zaten.
Vrijdag maakten de VS een aantal nieuwe versoepelingen bekend. Ze schrappen een deel van de handelsbeperkingen, zodat reizen, telecommunicatie en bankieren makkelijker worden. Ook mogen Amerikaanse bedrijven zich nu in Cuba vestigen.
Kerk speelt al belangrijke maatschappelijke rol
Dat uitgerekend het kerkelijke stadsstaatje aanschoof als bemiddelaar is niet zo vreemd. De rooms-katholieke kerk is het grootste religieuze instituut van Cuba. Naar schatting is 59 procent van de 11 miljoen Cubanen christen en van hen zijn de meeste rooms-katholiek. Het aantal kerkgangers is waarschijnlijk aanzienlijk kleiner. Slechts één op de twintig Cubanen zou daadwerkelijk ter kerke gaan. Het bouwen van kerken was 55 jaar lang verboden, maar onlangs werd bekend dat het eerste nieuwe godshuis in aanbouw is.
De kerk hoopt dat Cuba's soepeler omgang met de buitenwereld ook zal leiden tot meer ruimte voor religie. Ze mengt zich nu al volop in de maatschappij: ze biedt een aantal opleidingen aan, doet aan armenzorg en publiceert een aantal tijdschriften. Zelfs president Raúl Castro lijkt daarvan gecharmeerd. Hij maakte eerder dit jaar bekend dat hij katholiek was geworden.
"De kerk heeft door dat je je vandaag de dag eerst tot de Cubanen moet richten', zegt voormalig hoogleraar Andy Gomez van het Instituut voor Cubaans-Amerikaanse Studies aan de Universiteit van Miami in de New York Times. "En dat je moet zorgen dat ze aan hun minimale levensbehoeften kunnen voldoen. Pas als je ze eten en een dak boven hun hoofd hebt gegeven, kun je gaan praten over zaken als maatschappelijke verandering."
Toch zou de kerk veel meer kunnen doen, vinden Cubaanse dissidenten. Zij ergeren zich eraan dat de paus geen enkel signaal heeft gegeven dat hij zich tijdens zijn bezoek gaat uitspreken over hun lot. Wie pleit voor meer democratie en stevige kritiek geeft op het regime, wordt in Cuba nog makkelijk achter de tralies gezet.
De kerk zou zich feller kunnen uitlaten over die mensenrechtenschendingen, maar is nog uiterst behoedzaam. Ook Cubaanse geestelijken reppen er nauwelijks over. Ortega, de belangrijkste geestelijke van het land, lijkt niet van plan om daar verandering in te brengen. Toen een radio-presentator hem daar in juni over bevroeg, antwoordde hij ontwijkend. "Het is moeilijk om vast te stellen wie een politieke gevangene is", zei hij slechts.
Door naar de VS - én de VN
Terug naar paus Franciscus. Die moet in Cuba dus op zijn woorden letten. Maar ook dinsdag, als hij uit Cuba vertrekt, is het spannend. Hij reist dan door naar hij de Verenigde Staten: eerst Washington, daarna New York en Philadelphia. In Washington spreekt hij het Congress (het Amerikaanse parlement) toe. En in New York gaat hij voor het eerst in zijn pausschap een toespraak geven voor de Verenigde Naties.
Waar die VN-toespraak over zal gaan wil het Vaticaan nog niet zeggen. Hij zal zijn woorden ongetwijfeld zorgvuldig kiezen, want zijn toespraak valt samen met een VN-top over duurzame ontwikkeling en dus zullen er veel wereldleiders aanwezig zijn. Waarschijnlijk doet hij die toespraak gewoon in zijn moedertaal, maar er is een kans dat hij zijn publiek gaat verrassen. Franciscus heeft de afgelopen zomer Engelse les gehad, vertelde zijn rechterhand vrijdag aan een Italiaanse televisiezender. "En hij was erg toegewijd en zorgvuldig."
