Paus bezoekt Colombia, waar hij amper bijdroeg aan de vrede

Verzoening. Dat wordt het sleutelwoord bij het vierdaagse bezoek van paus Franciscus aan Colombia dat vandaag begint. Toen hij zijn bezoek vorig jaar aankondigde stelde hij één voorwaarde: dat er een akkoord zou zijn met de Revolutionaire Strijdkrachten Farc. Dat akkoord ligt er nu, maar precies hierover zijn het land én de katholieke kerk diep verdeeld.

Zelf heeft het Vaticaan bij het hele vredesproces geen rol van betekenis gespeeld. De Amerikaanse oud-minister John Kerry heeft de paus nog wel geroemd om zijn 'morele leiderschap en de goede diensten van het Vaticaan in het streven naar vrede in Colombia'. Maar in werkelijkheid beperkte de geestelijk leider zich tot het uitspreken van zijn steun voor de besprekingen en oproepen om niet op te geven.

In Havana, waar het vredesoverleg plaatshad, waren bij sommige bijeenkomsten geestelijken aanwezig, bijvoorbeeld toen de Farc sprak met slachtoffers. "Sommige bisschoppen hebben een positieve rol gespeeld", aldus het Nederlandse Farc-lid Tanja Nijmeijer, die erbij was. "Maar ze hadden veel meer kunnen doen." Toen het overleg begin vorig jaar in een impasse zat, vroeg rebellencommandant Timoleon Jiménez de paus in een open brief om hulp. Maar daar is volgens Nijmeijer nooit een reactie op gekomen.

Na vier jaar praten tekenden de Farc en de regering in oktober eindelijk een akkoord en zetten een punt achter meer dan een halve eeuw gewapend conflict. "Het pausbezoek komt op een moment waarop de discussie niet meer gaat over hoe de oorlog te winnen, maar over hoe vrede te bereiken", zei vice-president Oscar Naranjo.

Maar ook bij de uitvoering van het akkoord ziet de kerk geen grote rol voor zichzelf weggelegd. Toen het Vaticaan werd gevraagd te helpen bij het selecteren van rechters voor een Waarheidscommissie, liet de paus weten dat graag aan anderen over te laten.

Veel groter was juist de negatieve invloed van een aantal bisschoppen. Toen president Juan Manuel Santos de afspraken in een referendum voorlegde aan de bevolking kreeg hij niet alleen te maken met een stevige anti-campagne van de conservatieve en zeer religieuze ex-president Álvaro Uribe, maar ook van bisschoppen die de gelovigen opriepen om tegen te stemmen.

De vrees bestond onder meer dat er door het ontwapenen van de Farc op het platteland een machtsvacuüm zou ontstaan, waar paramilitairen en drugsdealers in zouden springen.

Met hun oproep om tegen te stemmen, droegen de geestelijken bij aan het pijnlijke verlies van het referendum en aan de bijna-dood van het vredesproces. De paus heeft daarna nog wel geprobeerd om beide kampen met elkaar te verzoenen. In december kreeg hij Santos én Uribe aan tafel, maar een vriendschap leverde het niet op.

Verdeeldheid

De Colombianen zijn nog steeds diep verdeeld over het akkoord en de politieke partij die de Farc afgelopen vrijdag heeft opgericht. Veel mensen vinden dat de commandanten te gemakkelijk wegkomen met hun misdaden. Deze polarisatie loopt ook dwars door de katholieke kerk. De paus loopt op eieren om geen partij te kiezen en zal Colombia, inclusief zijn eigen bisschoppen, vragen om de meningsverschillen te overbruggen, in het belang van de vrede. Het Vaticaan heeft nog altijd veel gezag en invloed, niet in de laatste plaats onder de aanhang van Uribe.

In termen van vrede heeft het bezoek zijn schaduw al vooruitgeworpen. Begin deze week kondigden de regering en de andere Colombiaanse rebellengroep, het Nationale Bevrijdingsleger ELN een wapenstilstand aan per 1 oktober. Een eind aan het geweld en aan de ontvoering van burgers vormden voor de regering al maanden de voorwaarden voor besprekingen.

Dat de ELN dit aan de vooravond van het pausbezoek heeft beloofd is geen toeval. De beweging heeft diepe wortels in de katholieke kerk en de bevrijdingstheologie. "Dit is een gebaar aan de paus", zegt vredesactivist Rodrigo Rojas telefonisch vanuit Colombia. Zo heeft het pausbezoek volgens hem al voor het begint een voorwaarde geschapen voor een volgend vredesproces.