Paus Benedictus worstelt met mening over sociale media
Zijn Twitter en Facebook een verrijking of juist een verarming voor de geest? Paus Benedictus prees dinsdag de rol van sociale netwerken; ze zouden ons helpen om te reflecteren. Vorig jaar waarschuwde de paus nog voor de voortdurende stroom aan socialmedia-berichten. "Nog even en we kunnen niet meer diep nadenken." Met zijn gedub raakt Benedictus de essentie van een filosofisch debat.
Het woord 'tweet' gebruikte Benedictus dinsdag niet in zijn jaarlijkse boodschap voor Wereldcommunicatiedag. Toch liet zijn beschrijving van 'bondige zinnen' weinig te raden over. Met die frasen, 'vaak niet langer dan een Bijbelvers', kunnen we volgens hem 'diepe gedachten overbrengen'.
Zoekmachines en sociale netwerken kunnen ons bedelven onder (overbodige) informatie, waarschuwde Benedictus tijdens zijn jaarlijkse rede over communicatie en media. Maar ze kunnen ons evenzeer helpen om te reflecteren en om plaats te maken voor gebed en meditatie.
Individualisering van de samenleving
Vorig jaar was Benedictus stukken somberder. In zijn communicatierede van 2011 stelde hij dat wie altijd online is, minder tijd heeft voor zijn naaste. 'Wie zijn vriendenkring virtualiseert, depersonaliseert zichzelf.'
Koningin Beatrix uitte in haar kersttoespraak van 2010 vergelijkbare zorgen. 'Mensen communiceren nu in korte boodschapjes', merkte ze afkeurend op. 'Afstanden worden vergroot.'
Vloek of zegen?
Zijn sociale media nu eigenlijk een vloek of een zegen? Maken die urgente, verbrokkelde informatie uit tweets ons denken armer of juist rijker? Over die vraag verschillen filosofen, psychologen, en technologie-experts al geruime tijd van mening.
Onderdompelen
Technologie-auteur Nicholas Carr, die in 2008 de toon van de discussie zette, behoort tot de sceptici. 'Ik denk niet meer zoals vroeger', schreef Carr in het veelbesproken essay Is Google Making Us Stupid?. 'Dat merk ik het sterkst als ik lees. Vroeger kon ik mezelf onderdompelen in een boek of een lang artikel.'
'Nu gebeurt dat niet meer. Na een pagina of twee, drie neemt mijn concentratie af.' De oorzaak volgens Carr: ons brein raakt zo gewend aan snelle brokjes informatie dat stevig, vast voer ons zwaar valt. Dat kan gevaarlijk zijn. Leren, schrijven en diep nadenken - zaken die de mens vooruit helpen - vergen een lange adem.
Zelfbeheersing
Carr kreeg de meeste tegenspraak van linguïst en psycholoog Steven Pinker. 'Afleiding is niets nieuws', schreef die toen Carr een boek over het onderwerp publiceerde. 'De oplossing ligt niet in het klagen over technologie, maar in het ontwikkelen van zelfbeheersing - net als bij zo veel verleidingen in het leven.' Kortom: tweets brengen een samenleving enkel op drift als ze dat zélf laat gebeuren.
Nog optimistischer is columnist Clive Thompson, die de vluchtigheid van het web min of meer een zegen noemt. Tweets 'zijn vooral een manier om op nieuwtjes te kauwen', schreef hij in het tijdschrift WIRED. Dankzij de tweet wordt volgens hem onze behoefte aan langere verhalen en complexe ideeën - een soort tegengif voor vluchtigheid - enkel groter.
Conservatisme?
Zijn Benedictus' aanvankelijke afkeer en Beatrix' vrees dan stuiptrekkingen van een oude generatie? Dat zou kunnen. Uniek zijn hun opinies in ieder geval niet, bewees journalist William Powers in 2010 met zijn boek Hamlet's Blackberry.
De opkomst van nieuwe technologie boezemt ons vrijwel altijd angst in. Plato vreesde dat geschreven ideeën niet half zo sterk waren als ideeën die mondeling werden overgedragen. En over de boekdrukkunst en later media als radio en televisie was bepaald ook niet iedereen enthousiast.
Powers' conclusie is geruststellend: we leerden telkens nog met nieuwe media omgaan. Zou Benedictus dat het afgelopen jaar ook ontdekt hebben?
