Patriarchaat Moskou wil de paus niet in Oekraïne

Oekraine wordt, na Roemenië, Georgië en Griekenland, het derde oosters-orthodoxe land dat paus Johannes Paulus II aandoet. Hij is er van zaterdag tot en met volgende week dinsdag. Officieel komt de kerkvorst op uitnodiging van de Oekraïense regering, de plaatselijke rooms-katholieke kerk en de Oekraiens-katholieke kerk. Het bezoek lijkt duidelijk ook bedoeld voor de oosters-orthodoxe meerderheid van de bevolking. Dit tot grote woede van het patriarchaat van Moskou.

De Russische patriarch Alexei II beschouwt Oekraïne als 'canoniek oosters-orthodoxe grond' waar zijn roomse collega niets te zoeken heeft. In de Oekraïense hoofdstad Kiev vonden de afgelopen weken betogingen plaats waarbij duizenden aanhangers van het Moskouse patriarchaat protesteerden tegen de komst van de paus.

Oleksa Petriv maakt zich geen zorgen over de toorn van Moskou. ,,Het bezoek van de heilige vader is goed voor het imago van Oekraïne als democratisch land.' Namens de Oekraïens-katholieke kerk onderhoudt Petriv het contact met de regering in Kiev. Hij is nauw betrokken bij de voorbereidingen van het bezoek.

De Oekraïens-katholieke kerk, ook wel Grieks-katholieke kerk genoemd, ontstond in 1596, toen in Brest een unie werd gesloten waarbij een groot deel van de oosters-orthodoxen binnen het toenmalige Pools-Litouwse rijk de paus van Rome erkende. Deze uniaten werden door de Russisch-orthodoxe kerk als overlopers gezien en waren dan ook doelwit van tsaristische repressie. Alleen in Galicië, het westen van Oekraïne dat tot 1919 deel uitmaakte van Oostenrijk, overleefde de unie. Vandaar ook dat Johannes Paulus II naast de hoofdstad Kiev, de West-Oekraïense stad Lvov zal aandoen, het centrum van de Oekraïens-katholieke kerk. Hij zal er onder meer 27 katholieke slachtoffers van de sovjet- en naziterreur zalig verklaren.

Toen in 1920 de hele Oekraïne onder sovjetbewind kwam werd de onderdrukking van de Grieks-katholieken steeds feller. Totdat ze in 1946 gedwongen werden op te gaan in de Russisch-orthodoxe kerk. Een deel bleef echter ondergronds als eigen kerk voortbestaan. In 1988 trad deze weer aan het daglicht en al spoedig werden Russisch-orthodoxe priesters uit de geannexeerde kerken verjaagd. Nogal wat gelovigen werden Grieks-orthodox.

,,Negentig procent van de seminaristen in de Sovjet-Unie kwam uit Galicië', lacht Petriv. In tegenstelling tot de orthodoxe kerk hadden de uniaten tijdens de sovjetperiode geen seminaries. ,,Toen in 1991 onze kerk weer legaal werd en de grootaartsbisschop, kardinaal Miroslaw Ljoebatsjivski, uit ballingschap in Rome naar Lvov terugkeerde, bleken de meeste seminaristen uit uniaten te bestaan.'

Petriv zelf verruilde dat jaar zijn baan als automonteur voor het seminarium. Over de politieke lading van het pausbezoek laat hij zich niet uit. ,,Ik hoop dat de komst van de heilige vader ertoe leidt dat mensen vaker aan God zullen denken', zegt hij diplomatiek. Over het aantal mensen dat wordt verwacht lopen de schattingen uiteen. ,,Hoeveel mensen komen er in Polen als de paus op bezoek is?', vraagt Petriv zich even hoopvol als retorisch af.

De paus zal naast een mis volgens de Latijnse ritus, er ook een volgens de oosters-ortodoxe opdragen. Hij richt zich daarbij in de eerste plaats op de gelovigen van kerken die het patriarchaat van Moskou niet erkennen.

Behalve de Oekraïens-katholieke kerk en de kleine autocefale Oekraiens-orthodoxe kerk -ontstaan tijdens de eerste onafhankelijke Oekraïense republiek (1917-1920) en in 1930 door Stalin geliquideerd- is dat de Oekraiens-orthodoxe kerk van het patriarchaat Kiev. Een jonge kerk, die nauwe banden onderhoudt met het regime van de omstreden president Koetsjma. Kiev wil met een eigen patriarch zijn onafhankelijkheid kracht bijzetten.

Heel symbolisch zijn de laatste jaren in het centrum naast de grauwe kolos van het ministerie van buitenlandse zaken de gouden koepels van de Sint-Michaëlskathedraal herrezen. In de kathedraal zijn de bontgekleurde heiligen op de muur nog geen twee jaar droog. Een groep sjofel geklede seminaristen komt uit het klooster ernaast, waar in een van de versgekalkte vertrekken bisschop Dimitri Roedjoek zetelt. Zijn jeugdige leeftijd gaat schuil achter een popebaard. Een portret van de Oekraïense patriarch Filaret kijkt streng de kamer in. Filaret was tot 1991 hoofd van de Moskouse kerk in Oekraïne. Daarna brak hij met de Russisch-orthodoxe moederkerk.

Bisschop Roedjoek stelt: ,,De Oekraiense staat heeft de paus uitgenodigd en dus kunnen we ons niet opstandig gedragen'. Een paar jaar geleden zou dat nog heel anders zijn geweest. Toen werd Johannes Paulus II ook door Filaret als bedreiging gezien. Maar de bezoeken aan het orthodoxe Roemenië, Georgië en Griekenland hebben het ijs gebroken. ,,Oekraïne is oosters-orthodox en dat zal de paus niet veranderen met zijn bezoek. Roemenië, Georgië en Griekenland zijn immers ook orthodox gebleven', aldus Roedjoek.

,,Het verschil tussen ons en het patriarchaat van Moskou is enkel en alleen politiek', geeft hij grif toe. ,,Het Moskouse patriarchaat vertegenwoordigt de belangen van Rusland. Zijn vertegenwoordigers in Oekraïne zijn satellieten van Moskou.'

Volgens de officiële statistieken heeft het Moskouse patriarchaat met 60000 parochies meer aanhang in Oekraïne dan het afgescheiden patriarchaat van Kiev, dat slechts de helft van dit aantal parochies telt. Bisschop Roedjoek verwijst de cijfers echter naar de prullenbak: ,,Uit sociologisch onderzoek blijkt duidelijk dat onze Oekraïense kerk meer gelovigen heeft. Wij vertegenwoordigen 34 procent van de Oekraïense bevolking, Moskou slechts 14 procent' (de Grieks-katholieken en de rooms-katholieken respectievelijk 9 en 2 procent).

De Oekraïens-orthodoxe kerk van het patriachaat van Kiev wordt niet erkend door andere oosters-ortodoxe kerken en evenmin door het overkoepelend patriarchaat van Constantinopel. Met de voorzichtige toenadering tot de rk kerk willen de Oekraïense orthodoxen vooral hun onafhankelijkheid ten opzichte van Moskou onderstrepen. ,,Oekraïne is een Europees land dat moet integreren in Europa', meent bisschop Roedjoek. ,,Voor de politieke situatie van ons land is de komst van de paus positief. Voor de religieuze situatie ben ik daar niet zo zeker van. We hopen dat zijn bezoek de conflicten van begin jaren negentig geen nieuw leven inblaast.'

Hij legt uit: ,,Toen kwam het in het westen van Oekraïne tot conflicten tussen rooms-katholieken en orthodoxen over de teruggave van kerkgebouwen. De paus zal er naar verwachting alles aan doen om herhaling van deze broedertwist te voorkomen. De angst voor het omgekeerde effect lijkt dan ook groter. De paus legt veel nadruk op de eenheid onder christenen en de jonge Oekraïense kerk hoedt zich ervoor op sleeptouw te worden genomen door de 81-jarige, half-invalide, maar nog steeds charismatische Pool.